‘Want niets zal hetzelfde zijn als de mensheid deze les in nederigheid overwint.’ (Catharina getuigt in DS van 9/03/2020 over ‘liefde op afstand’)
Het heeft iets onwezenlijk: de natuur komt de jongste dagen tot volle bloei, alsof er niets gebeurt. Tegelijk komt uit diezelfde natuur een virus voort dat de hele wereld op zijn kop zet. Die dubbelzinnigheid van de natuur is een metafoor voor ons leven: de mooiste en de lelijkste dingen zitten in ons.
we hebben allemaal vooronderstellingen over het leven en die vallen bij een trauma in duigen.
We ervaren nu heel sterk de kwetsbaarheid en broosheid van ons leven. Een dom, piepklein virusje gooit ons leven omver, zaait angst en verstoort grondig de economie. Het leven valt stil. Het zijn toestanden die de kenmerken van een trauma hebben. Trauma is het gevolg van onverwachte, oncontroleerbare, ingrijpende en bedreigende gebeurtenissen. De Amerikaanse psychologe Ronnie Janoff-Bullman spreekt bij trauma van shattered assumptions: we hebben allemaal vooronderstellingen over het leven en die vallen bij een trauma in duigen. Ze noemt drie basisaannames: de wereld is welwillend, de wereld is betekenisvol en begrijpbaar, en tenslotte: ik ben respectabel, waardig en competent. De Nederlandse psycholoog Ruard Ganzevoort noemt deze drie gedachtes expliciet zinvragen. Het trauma blaast deze fundamenten weg. Ons gevoel van onkwetsbaarheid wordt teniet gedaan. Dit is heel bedreigend. Ons zingevingssysteem kraakt en dreigt in te storten. De storm van coronaberichten creëert een indringend gevoel van oncontroleerbaarheid. Velen zoeken naar geruststelling zodat alles weer ‘in orde’ is, maar de informatie maakt hen nog banger. Het gaat hier om meer dan angst voor onze gezondheid: de zin van het leven zelf wordt in vraag gesteld.
Die crisis doet het beste en het slechtste in ons bovenkomen. Denk aan hamsteren, duwen, trekken, foefelen met mondmaskers. De ander kan ons besmetten en wordt potentieel onze vijand. Ook al gemerkt dat je wantrouwig wordt als iemand te dicht in je buurt komt? Dat je vervolgens panisch je handen gaat wassen? In de huidige context zeer verstandig, maar ook akelig. Sommigen voelen ondergrondse boosheid op mensen die zo nodig moesten gaan skiën en onbedoeld het virus meebrachten. En wat te denken van mensen die toch nog doodleuk dansfeestjes houden? En de ultieme horror – laat ons hopen dat die nooit werkelijkheid wordt: de strijd om het beademingstoestel, wie nog wel en wie niet?
Daarnaast zien we hartverwarmende acties opbloeien. Burgers zijn solidair en ontdekken hun verantwoordelijkheid voor kwetsbare anderen en gewoon voor elkaar. Denk aan de ontroerende balkonscènes in Brussel, Parijs, Madrid, Rome, Milaan… van mensen die samen muziek maken en zingen. Denk aan de vele initiatieven voor bewoners van WZC’s. De sociale media worden plots een haven van hoop en bemoediging. Onder de hashtag #samentegencorona ontdekken we wat psychiater Dirk De Wachter – in het spoor van Levinas – zo graag de kleine goedheid noemt.
Wie is de mens en wat is hij waard? Maar nog meer en beter vandaag: wat kunnen we voor elkaar betekenen?
Tussen angst en hoop leven, dat zal nog minstens enkele maanden duren. Eigenlijk is het een verdichting van het leven zelf en de kern van alle zinvragen. Wie is de mens en wat is hij waard? Maar nog meer en beter vandaag: wat kunnen we voor elkaar betekenen? Onze existentie zelf staat op het spel. Veel theorieën of antwoorden hebben we niet. En blijkbaar houden we ons daar steeds minder mee bezig. Zingeving vertaalt zich steeds meer in verbonden zijn en je inzetten voor elkaar.
De nieuwe religieuze figuur van onze tijd is precies die verbondenheid. Ja, ik gebruik het woord ‘religieus’. Vandaag spelen namelijk religieuze oerthema’s: angst, kwetsbaarheid, eindigheid en hoe we daarmee omgaan. Vandaag misschien minder door te bidden, en misschien des te meer door naar solidariteit en verbondenheid te zoeken. Met onze eigen balkonrituelen van muziek en applaus. Met dankbaarheid voor de inzet van het zorgpersoneel. Door zelf te vragen om een lockdown. Door onze verantwoordelijkheid voor onszelf en de ander op te nemen. Door mondmaskers te naaien.
Geld is er altijd wel te vinden, mensenlevens zijn uniek.
Zelfs regeringen zetten hun budgettaire orthodoxie opzij omdat ze inzien dat economie ‘maar’ economie is. Geld is er altijd wel te vinden, mensenlevens zijn uniek. In de quarantaine ontdekken we de waarde van de ander, ook al is het op afstand. We ervaren de mogelijke kracht van stilte en rust. Tegelijk beseffen we dat dit deze rust bitter kan zijn voor wie geen beschermd statuut heeft. Deze concrete manieren van zingeving tonen hoe wij als mens een enorme veerkracht en goedheid in ons dragen.
Natuurlijk zijn er haken en ogen aan die solidariteit. De situatie van daklozen, asielzoekers en transmigranten is zowel onmenselijk als een tijdbom. Velen praten in deze coronatijden liever niet over de stroom vluchtelingen aan de Griekse grens. We moeten oppassen dat we onze solidariteit niet beperken tot onze eigen mensen, maar die breder zien. Op dit moment kunnen we die taak er misschien niet echt bij hebben. Maar laten we onszelf in een later stadium uitdagen om die solidariteit tot een gewoonte te maken.
Her en der hoor je de kritische vraag: wat hierna? Want ja, lieve lezer, ook deze crisis gaat voorbij. Zullen we in gedachten houden hoe we ons vandaag voelden? Hoe we plots nederiger werden? Gaan we die solidariteit handhaven? Een nieuwsoortige economie zoeken? Of wordt het recessie, deglobalisering en nationalisering? Dat laatste is wat onder andere politicoloog en VUB-professor Jonathan Holslag suggereert. Hij ziet nu al rivaliteit en egoïsme tussen de staten en vreest dat die alleen maar erger zullen worden. Beide scenario’s zijn mogelijk, maar laat ons vooral onthouden: deze situatie biedt kansen tot verandering. We worden brutaal geconfronteerd met basale zinvragen over leven, dood en verbondenheid. Daarom kunnen we ook een stap zetten naar een andere manier van omgaan met onszelf en de wereld. Of dat zal lukken? Dat hangt helemaal van onszelf af.
Tekst: Johan Van der Vloet
Coverfoto © éénVandaag – Avrotros
Boeiend artikel? Help ons zin te geven en te delen
- door lid te worden van MagaZijn: klik hier en sluit je aan bij het MagaZijn van de zin!
- door een reactie achter te laten onder dit artikel
- door dit artikel te delen met je vrienden en familie
Dank je wel!
