MagaZijn beleeft zijn geboorte in heftige tijden. De vluchtelingenstromen, de conferentie over de klimaatopwarming en niet in het minst de terreuraanslagen beheersen onze nieuwshorizon. Daarom staat onze geboorte in het teken van de vraag of we de toekomst nog zien zitten.
We kunnen er niet meer onderuit: we hebben het steeds moeilijker met onze ‘goesting’ in het leven. Uit de Vlaamse gezondheidsenquête blijkt dat veertig procent van de jonge vrouwen tussen 15 en 25 jaar kampt met psychische problemen. Vier op de tien volwassenen krijgt in zijn leven te maken met een psychische aandoening (stemmings-, angst- en middelenstoornissen). De ecologische, economische en sociale uitdagingen zijn zo immens dat we passief dreigen te worden. Jongvolwassenen zijn ronduit pessimistisch, zo blijkt uit recent onderzoek van Mark Elchardus.
Angst regeert
De cijfers die Mark Elchardus in zijn boek aangeeft, schetsen een somber beeld: ecologisch gezien denkt 92,1 procent van de respondenten dat de opwarming van de aarde steeds meer rampen zal veroorzaken, zoals overstromingen of droogte. Wat de economie betreft, vreest 89,4 procent dat bedrijven massaal wegtrekken naar lagelonenlanden, ten koste van de werkgelegenheid in België. 90 procent is bang dat de pensioenen dalen, 82,8 procent dat het verschil tussen arm en rijk alsmaar groter zal worden. Zeven op de tien jongvolwassen denken dat ze in de toekomst twee jobs zullen moeten uitoefenen om te overleven.
Ook de jongerenenquête van Humo toont dezelfde tendens: slechts 15 procent heeft vertrouwen in politici. Dat is ongeveer even weinig als wat de enquête van Elchardus uitwijst. 66 procent maakt zich zorgen over de opwarming van de aarde. 32 procent dacht al aan zelfdoding. Slechts 17 procent van de jongeren denkt dat de toestand van ons land beter zal worden en 16 procent gelooft niet dat de toestand van de wereld zal verbeteren.
Het nieuwe optimisme
Het boek van Elchardus zorgt voor heel wat debatten. Daarin is de zoektocht naar nieuw optimisme duidelijk. Lees bijvoorbeeld Jonathan Holslag in zijn boek Vlaanderen 2055. De eerste hoofdstukken vind je op zijn blog tussen optimisme en pessimisme het possibilisme voorstelt: De toekomst is noch aan de dromers, noch aan de angsthazen, maar aan de nuchtere doendenkers. Zoet noch zuur, maar pal het midden tussen de twee. Dat is de echte brandstof voor vooruitgang en dus voor meer hoop en vrolijkheid in onze samenleving. Lees zijn opiniestuk op zijn blog.
Ook Vlaanderens bekendste pedagoog, Pedro Debruyckere, reageerde in De Morgen. Hij pleit dan weer voor een rationeel optimisme: ‘Dit is niet blind zijn voor de problemen en uitdagingen die onze tijd markeren. Tegelijkertijd is het een pleidooi om ook de kansen en positieve evoluties te zien. Door beide helder te zien en te tonen, daalt de kans op defaitisme en stilstand. Hier ligt volgens ons een belangrijke taak voor alle volwassenen, denk aan leraren, ouders, opvoeders en beleidsmensen. Niet alleen jongeren zijn de motor van de toekomst, dat zijn we allemaal, maar hun optimisme is wel de cruciale brandstof. Zonder dreigt de motor stil te vallen. Daarom, Popper parafraserend, rational optimism is a moral duty.’ Lees het volledige artikel hier.
Ook de huidige instroom van migranten, en dan vooral moslims, maakt bang voor de toekomst. Terug naar Elchardus: De jeugd vreest nieuwe godsdienstoorlogen door een gebrekkige integratie. En ook omgekeerd: In de groep van de moslims gelooft het merendeel dat het nooit goed komt. Bijna zeventig procent van de Belgen voorspelt ook meer terroristische aanslagen en slachtoffers.
Bestaat er een gematigde Islam?
Die woorden waren nauwelijks koud of in Parijs richtten zelfmoordcommando’s een bloedbad aan. De politieke reacties op deze aanslag waren begrijpelijkerwijze zeer heftig. De gevolgen ook: Brussel werd een belegerde stad en alle moslims (zelfs zonder baard) verdacht. Daarmee heropende de discussie over de band tussen religie en geweld. Is geweld inherent aan de Islam? Nogal wat commentatoren beweren van wel, zoals de UCL islamexpert Dassetto. De Standaard had een gesprek met hem:
Het klinkt mooi en sussend om te zeggen dat terreur niets te maken heeft met de islam als godsdienst, maar dat is fout. En gevaarlijk, want zo vermijdt men fundamentele vragen over de oorzaken van de radicalisering van de daders. (….) Als ontkend wordt dat de aanslagen iets met godsdienst te maken hebben, kan ook niet worden nagedacht over de noodzakelijke herinterpretatie van deze eeuwenoude teksten die zijn geschreven in een totaal andere samenleving.
De stelling dat gematigde moslims zich meer moeten laten horen, is volgens Dassetto een lapmiddel. De grote uitdaging is durven te zeggen dat de teksten moeten worden geherinterpreteerd, zegt hij. Dat is de enige manier om weerwerk te bieden tegen de salafisten en de Moslimbroeders, die niet noodzakelijk oproepen tot de jihad, maar wel de basis leggen voor het ongenoegen over de westerse samenleving.
Volgens Dassetto zijn de zogenaamde gematigde moslims niet in staat te duiden wat het betekent moslim te zijn in een pluralistische samenleving en een seculiere staat. Zij raken niet aan de grondslagen van de godsdienst en realiseren zich niet dat de islam aan de basis ligt voor de radicale keuzes van sommigen. (citaat uit de krant van 17 november 2015)
Maar stuur je dan de islam en bij uitbreiding alle godsdiensten niet in het verdomhoekje? Een levendige discussie daarover vond je op de opiniepagina’s van alle kranten. Met soms weinig gevoel voor nuance. De Britse sociologe Linda Woodhead laat een ander geluid horen. Zo zegt ze dat we in onze reacties op de aanslagen eenzelfde fundamentalisme hanteren, een standpunt dat ook gedeeld wordt door Jonas Slaats in ons dossier De toekomst overleven of leven met toekomst? Knack interviewde haar.
Enkele citaten: ‘IS houdt niet van het feit dat Syrische vluchtelingen goed worden behandeld in sommige Europese landen.’ Hun verhaal is: Europa voert een kruistocht en wil de moslims vernietigen. Dus hoe meer wij zeggen: We vertrouwen moslims niet, de islam is inherent gewelddadig, hoe gelukkiger de IS wordt. Het bevestigt hun beeld: de ongelovigen willen de kinderen van Allah vernietigen. Hoe meer we daarin meegaan, hoe meer zij de agenda bepalen.
Hun interpretatie van de ware islam dringt binnen in de hoofden van Europeanen. Je zegt wat zij ook zeggen: Wij zijn goed, jullie zijn slecht. Fundamentalistisch, zwart-wit. Dus de vraag is: laten we dat toe? Wie bepaalt de agenda? De IS slaagt daar tot nu toe veel te makkelijk in. Het feit dat de Franse president François Hollande al op de avond van de aanslagen de oorlog verklaarde aan de IS, gevolgd door andere wereldleiders, zal de terroristen buitengewoon gelukkig hebben gemaakt. Het verheft hen tot veel meer dan een groep losgeslagen jongeren.
Het zou zo veel sterker zijn als we zouden zeggen: Nee, wíj bepalen de agenda. Onze agenda is: het verdedigen van Europese waarden. We scherpen onze buitenlandpolitiek aan en zoeken een oplossing voor Syrië. Rustig, kalm, krachtig. Europa maakt een fout als het niet voor zijn eigen tegenverhaal gaat staan.’ Ze ziet de oplossing in: ‘Onderzoek. Je kunt de posities van christenen en moslims in beeld brengen, achterhalen wat ze werkelijk geloven. Op andere terreinen is het heel normaal om goede informatie in te winnen, maar in onze omgang met religie zijn we nog altijd heel primitief.’
Tekst en coverfoto: Johan Van der Vloet
