Maarten Boudry is een van de meest controversiële filosofen in Vlaanderen. Hij slaagt er in links en rechts tegen zich in het harnas te jagen met zijn standpunten over de islam, de (post)moderniteit en politieke correctheid. ‘Mijn wereldbeeld is wetenschappelijk en rationeel. Als het over mijn overtuigingen gaat, dan probeer ik uitsluitend de ratio te laten primeren, niet het gevoel.’

Het interview houden we op zijn verzoek in café Den Hoek Af in Gent. Maarten komt met de fiets door de sneeuw. We zullen eerlijk zijn: door zijn imago hadden we ons voorbereid op een stevig gesprek. Blijkt Maarten Boudry een vriendelijke medemens, zelfs een beetje kwetsbaar. Hoewel hij ook in dit interview niet verlegen zit om een stevige uitspraak. Maar zoals hij zelf zegt: weg met de dictatuur van de lange tenen.

Welke nieuwsfeiten houden jou wakker?

Mijn wereldbeeld is vrij optimistisch. De beste tijd ooit om te leven is zonder enige twijfel vandaag. Maar er loeren natuurlijk altijd gevaren om de hoek. De nieuwsberichten uit Noord-Korea baren me al een tijdje zorgen.

De laatste weken is er sprake van een dooi in de relatie met de V.S., maar dat zaakje vertrouw ik niet echt. Kim Jong-un zal nooit bereid zijn om zijn kernprogramma af te bouwen. En Trump is een ongeleid projectiel. Een kernoorlog met Noord-Korea zou catastrofaal zijn. Seoul ligt dichtbij, er zouden op de eerste dag al miljoenen doden kunnen vallen. Laat ons hopen dat beide partijen het hoofd koel houden.

Welke ervaringen uit jouw kindertijd en jeugd hebben jouw leven vormgegeven?

Ik ben wantrouwig tegenover de idee dat gebeurtenissen uit je kindertijd een beslissende invloed uitoefenen op je latere leven. Dat is wellicht een erfenis van de psychoanalyse. Achteraf is het moeilijk te zeggen wat echt van belang is geweest, maar heel gemakkelijk om daar een soort narratief rond te spinnen. Wij zijn verhalenvertellers, ook over ons eigen leven.

Ik ben wantrouwig tegenover de idee dat gebeurtenissen uit je kindertijd een beslissende invloed uitoefenen op je latere leven.

Ik heb in mijn jeugd alvast geen grote trauma’s meegemaakt. Mijn leven als kind was vrij zorgeloos. Een bepalend moment was wel toen ik piano begon te spelen. Dat had net zo goed anders kunnen lopen, want ik was daar eerst niet echt happig op. Mijn ouders hebben me toch aangemoedigd en daar ben ik heel blij om.

Wat was jouw grote droom als kind of tiener voor jezelf en voor de wereld?

Als kind wou ik concertpianist worden. En als tiener had ik utopische ideeën over gelijkheid in de samenleving, door middel van draconische progressieve belastingen op rijken. Dat heb ik eens voor mijn klas uitgelegd in de godsdienstles. Daar geloof ik vandaag niet meer in (lacht).

Wat zijn de belangrijkste momenten in jouw leven?

Er zijn er natuurlijk veel, maar laat ik mijn geloofsafval noemen. Ik verloor mijn katholiek geloof rond mijn twaalfde. Daarvoor was ik redelijk vroom: ik spaarde geld voor een kinderbijbel, ik ging vrijwillig naar de mis en bad regelmatig op mijn knieën voor mijn bed. Ik had ook een heel duidelijke voorstelling van de hemel, waar ik mijn grootvader zou terugzien. Maar van zodra je logische vragen over God en de Bijbel begint te stellen, worden de absurditeiten snel duidelijk. En volwassenen wimpelen die vragen af, want ze kennen zelf het antwoord zelf niet.

Toen ik de leerkracht vroeg of de Ark van Noach echt had bestaan, gaf hij een heel ontwijkend antwoord. Toen dacht ik: Hier klopt iets niet. En waarom zou God zichzelf laten kruisigen? Dat was allemaal nogal theatraal en absurd. En daarna gebeurde helemaal niets: een vage belofte van een terugkomst, de vlammen van de heilige geest, en dat was het. Wat een ani-climax, dat Nieuwe Testament! En in zo’n wereld wordt God natuurlijk totaal overbodig.

Je neemt nogal stevige standpunten in naar aanleiding van het maatschappelijk gebeuren. Vanwaar komt dat? Waar haal je jouw referentiekader?

Ik ben slecht geplaatst om mezelf te psychologiseren. Andere mensen hebben daar wel theorieën over, heb ik gemerkt (lacht). Mijn wereldbeeld is wetenschappelijk en rationeel. Dat wil niet zeggen dat ik geen ruimte laat voor emotie in mijn leven, maar als het over mijn overtuigingen gaat, dan probeer ik uitsluitend de ratio te laten primeren, niet het gevoel.

Als kind wist ik wel vaagweg dat Darwin had aangetoond dat de mens ‘van de aap’ afstamde of zoiets, maar ik dacht dat het daarbij ophield.

Wat mijn wereldbeeld betreft, herinner ik me nog goed het moment waarop de ware toedracht van de evolutietheorie me duidelijk werd. Als kind wist ik wel vaagweg dat Darwin had aangetoond dat de mens ‘van de aap’ afstamde of zoiets, maar ik dacht dat het daarbij ophield. Pas laat in de humaniora leerden we de hele theorie van de afstamming van het leven, en vooral het mechanisme van natuurlijke selectie: een blinde natuurkracht die functioneel ontwerp kan tot stand brengen. Dat verklaringsprincipe was zo ongelofelijk krachtig en elegant, dat omspande een heel wereldbeeld.

Wat doet bekendheid met jou?

In Gent herkennen sommige mensen mij op straat, dat is soms een vreemd gevoel. Het is wel aangenaam om eens in het buitenland te zijn, waar ik zeker ben dat niemand me kent. Los daarvan heeft die bekendheid mij – hopelijk – niet veranderd. Ik wil ook niet elke week op tv komen, dan raken de mensen je snel beu.

Hoe ga je om met moeilijke momenten?

Ik ben wat men in het West-Vlaams een ‘binnenfretter’ noemt. Als ik het moeilijk heb, dan heb ik de neiging om me af te zonderen. Onze gemoedstoestand is iets heel mysterieus en onvoorspelbaar. Ik heb al vaak getracht om daar een patroon in te vinden, maar dat is bijzonder moeilijk.

Je komt over als een eerder militante atheïst. Vanwaar deze strijdvaardigheid?

Ik ben niet militanter in mijn verwerping van God dan in mijn verwerping van homeopathie of complottheorieën. Alleen vinden mensen al snel dat je agressief bent van zodra het over religie gaat. Dat eisen ze dat je ‘respect’ opbrengt. Daar kan ik niet goed tegen.

Ik ben niet militanter in mijn verwerping van God dan in mijn verwerping van homeopathie of complottheorieën.

Niemand kan het recht opeisen om niet beledigd te worden, dat zou intolerant zijn, want dan beknot je mijn vrije menings­uiting. Dan krijg je het dictaat van de langste tenen.

Welke levenshoudingen vind je belangrijk? Wat wil je de mensen meegeven in hun leven?

Wees kritisch. En tel je zegeningen. Dit is de beste tijd ooit om te leven.

Welke bekende of onbekende mensen inspireren jou? Is er een tekst die of een beeld van hen dat je koestert?

Mijn belangrijkste filosofische inspiratiebron is Daniel Dennett, zowel inhoudelijk als van stijl. Verder ben ik niet echt gehecht aan beelden of objecten. Ik laat ook nooit boeken signeren of zo. Ik heb wel een portret van Richard Wagner thuis hangen, geschilderd door mijn grootvader. Magistrale muziek, maar een vreselijke man (Wagner, niet mijn grootvader).

Welk spoor wil je achterlaten?

Ik ben een aanhanger van de filosofie van Effectief Altruïsme, die mensen aanspoort om op een rationele en zo effectief mogelijke wijze aan liefdadigheid te doen. Daarvoor heb ik The Pledge ondertekend, een eed om tien procent van je inkomen af te staan aan effectieve goede doelen. Dat is in mijn geval vooral de Against Malaria Foundation, de meest efficiënte organisatie die klamboes verspreidt ter bescherming tegen malaria.

Ik heb The Pledge ondertekend, een eed om tien procent van je inkomen af te staan aan effectieve goede doelen.

Die stuurden me onlangs een mail, met precieze cijfers over wat ze gedaan hebben met mijn geld, en waar precies. Dat vind ik geweldig inspirerend.

Kun je een voorwerp, kunstwerk, gebouw… noemen dat jou dierbaar is en iets vertelt over jouw zingeving?

Ik word zelden ontroerd door beeldende kunst, maar het Pantheon in Rome vond ik erg indrukwekkend. Die architectuur is subliem, in de zin die Schopenhauer beschrijft: het lijkt de zwaartekracht te tarten. Die klassieke en heidense grandeur spreekt me meer aan dan figuratieve kunst van het christendom.

De cantates van Bach vind ik ongelofelijk mooi, maar ook daar spreken de christelijke teksten me niet aan. Soms vind ik de Jezus-devotie storend, omdat het afleidt van de muziek.

Interview: Ilse Cornu
Coverfoto © Johan Van der Vloet

Meer weten over Maarten Boudry? Bezoek hier zijn website.

In hetzelfde café modereerde Ilse Cornu ook een debat tussen hoofdredacteur Johan Van der Vloet en Maarten Boudry over zijn visie op religie. Je leest het binnenkort in MagaZijn in ons dossier ‘Kan God nog?’.