De macht van muziek

Als we de wereld van de kunsten bekijken, is er één kunstvorm die door verschillende vooraanstaande personen op de voorgrond wordt gebracht als dé kunst bij uitstek. Zij komt voor velen op de eerste plaats, zij weet ons elke keer weer te beroeren. Volgens Schopenhauer is zij een voorstelling van de meest intense gevoelens van de mens. Muziek raakt aan de essentie van het menselijk bestaan. Nietzsche volgt hem en vergelijkt muziek met het leven zelf, een voeling met de wezenlijkheid der dingen. En ook Roger Scruton – onze moderne conservatieve denker – opteert voor muziek, als de verrijker van het leven.

Telkens opnieuw is dat melancholische refrein weer hoorbaar.

Waarom staat muziek als kunst meteen op een voetstuk? Ik denk dat het belangrijker is om eerst te kijken wat muziek juist doet met ons als levend wezen. Daaruit kunnen we uiteindelijk wel afleiden waarom zij op de eerste plaats komt. Soms hebben we het gevoel dat het ons onoverwinnelijk maakt. Soms hebben we het gevoel dat het ons breekt. Telkens opnieuw, wanneer we het nummer in replay zetten en dat melancholische refrein weer hoorbaar is. De begeleiding door een melodie waaraan we proberen te ontsnappen. Het feit is dat we deze ontsnapping uiteindelijk niet vervolledigen, omdat het ons raakt op de juiste manier. Het laat ons terug mens zijn, zonder enige onderdrukte gevoelens. Of we dit gevoel meemaken, hangt natuurlijk af van de muziek waar je naar luistert en of je hier een zwak voor hebt. Is dit nu de Matteüspassie van Bach, een minimalistische compositie van Philip Glass of de ambient muziek van Brian Eno. Het gevoel is er, het is iets universeel. Is dit universele gevoel te definiëren? Zou het niet geweldig zijn als we dit kunnen vastpinnen, zodat iedereen het kan gebruiken om zichzelf te verrijken. Wat zou dat geven als uitkomst?

Extatisch evenwicht

De ambient van Brian Eno op het album Apollo: Atmospheres and Soundtracks is een mooi voorbeeld van geluidskunst waarin je jezelf kan verliezen. Deze man kan als geen ander een sfeer scheppen, die juist dient om even te verdwijnen. Eno is een beetje de ontdekker van deze muzikale waas. Hij heeft dit genre van muziek meer op de voorgrond kunnen brengen.

Stressniveaus laten dalen, dat is wat we willen doen.

Deze waas hoeft hier niet slecht opgevat te worden. Het is een plek die velen graag bezoeken. Het is een verdoving van de alledaagse beslommeringen die je constant wakker houden. Het is niet zo dat je door het beluisteren meteen een soort onverschilligheid ervaart. Je gaat deze dagelijkse verplichtingen eerder op een onbewuste plek parkeren. Stressniveaus laten dalen, dat is wat we willen doen. En dat is wat muziek als kunstvorm meestal ook wil doen. En zeker in het universum van Eno. Hij is de rust zelve en straalt dit ook uit op zijn eerste albums met ambientgeluiden. Dit klankenuniversum laat je even opstijgen uit de aardse sfeer en drijft je verder weg, het grenzeloze heelal in.

Passend is hier ook de functie van het album, namelijk de soundtrack bij een documentaire over de Apollo-missies getiteld For all mankind. Dit ruimtevaartprogramma van NASA heeft de mens meer bewust gemaakt van zijn bescheiden plaats in het universum. Het album kan hierbij dan ook een desolate werking hebben. De mens die zich een nietig iets voelt in het oneindig grote heelal, waar we op dit moment nog weinig kennis over bezitten.

Een staat van geestelijke verkenning waarin we ons bewustzijn laten verluchten op een beheerste manier…

Nietzsche maakt een tweedeling bij de kunsten. Er is het Apollinische of het doordachte en het Dionysische of het extatische. Frappant genoeg – denkend aan de naam van de ruimtemissies – staat het intens genieten van muziek aan de kant van het Dionysische voor onze favoriete filosoof. Ik denk dat als we het aan Eno zouden vragen hij eerder een balans opteert tussen deze twee. Om het even te benoemen: een extatisch evenwicht. Een staat van geestelijke verkenning waarin we ons bewustzijn laten verluchten op een beheerste manier.

Dit verschuiven van je bewustzijn zoals juist beschreven, gaat makkelijker bij de juiste begeleiding. Het nummer An Ending (Ascent) – het meest innemende nummer op het album – zorgt hierbij voor een prachtige spirituele reis. De melodieuze herhalingen brengen je meer en meer in vervoering tot je de exacte locatie van je wereldlijke verlangens zelfs bent vergeten.

Vrijheid van de kunstenaar

Eno is er zelf als kunstenaar steeds van overtuigd gebleven dat er een muzikale vrijheid nodig is om goede muziek te maken. Hij ziet geen verschil tussen klassieke muziek en popmuziek. Dit is een geldige opvatting. Er hoeft geen overheersing te zijn in termen van virtuositeit of op esthetisch vlak. Dit is toch relatief als je terecht komt bij de mening over wat muziek nu juist doet met een mens.

Bij Eno is het duidelijk dat hij geen expliciete kennis of kunde van een instrument bezit.

Elke soort muziek heeft zijn eigen structuur en sociale functie. Dit laatste is bij Apollo: Atmospheres and Soundtracks misschien wel onthechting. Een soort emotionalisering van de wereld. En dit is nodig in een wereld waarin rationaliteit steeds hoger op de agenda staat. Het nut van het rationele mag niet overschat worden. Overmatig gebruik leidt tot een te nuchtere ervaring van jezelf. En dit zorgt nooit voor een meerwaarde. Bij Eno is het duidelijk dat hij geen expliciete kennis of kunde van een instrument bezit. Dit hoeft niet voor hem. De opnamestudio is zijn instrument en hij probeert al zijn hele leven. Daar komt het op neer. Hij probeert. Dat zouden meer mensen moeten doen, proberen. Het experiment is zijn werkwijze, en in essentie zijn levensvisie. Artistieke grenzen opzoeken, deze blijven aftasten en deze overschrijden wanneer ze gekend zijn is wat zijn leven zin geeft.

Voor een elektronische fantast als Eno is het verplicht om een onderneming zoals deze op poten te zetten. Om het album te verwezenlijken zijn er ongelofelijk veel opnames geweest en daarna eindeloos bewerkt met effecten en andere geluidsmanipulaties. Als muzikant is dit laatste hetgeen waar je het voor doet. Je zit natuurlijk met een doel voor ogen, maar uiteindelijk gaat het om de weg naar dit doel.

Brian Eno is een multidisciplinair artiest die graag samenwerkt met andere kunstenaars en ook zelf bezig is in verschillende kunstdisciplines. Zijn duidelijke fascinatie voor het uitgebreide universum waarin onze planeet zich bevindt, zorgt ervoor dat hij een oneindige inspiratiebron ter beschikking heeft. Ook het overlappen van verschillende kunstvormen zorgt voor extra inspiratie en geeft een mooie vorm aan zijn leven als artiest.

Luisteraar en kunstenaar

Het is enorm moeilijk om een definitie te vinden voor het gevoel dat aanwezig is bij het beluisteren en ervaren van muziek. Er is steeds een gevoel aanwezig, maar dit is bij iedereen anders.

Laat jezelf als de bescheiden mens die je bent nog eens door de kosmos dwalen op een geheel van klanken.

Bij onze ambientmuzikant kunnen we misschien toch een bepaald overheersend gevoel vinden, namelijk binnen het veld van de onthechting. Dit plaats je leven meteen in een bepaald perspectief. Iets wat velen onder ons kunnen gebruiken.

Muziek als zingeving, zowel voor de kunstenaar als voor de luisteraar. Het ambientalbum van Brian Eno, geïnspireerd door de befaamde ruimtemissies van NASA, dient als een perfect voorbeeld van hoe muziek als kunstvorm je leven een positieve impuls kan geven. Laat jezelf als de bescheiden mens die je bent nog eens door de kosmos dwalen op een geheel van klanken.

Luister naar Brian Eno op you tube!

Tekst: Jesse Van den Eynden

Boeiend artikel? Help ons zin geven en delen

• klik hier en sluit je aan bij het MagaZijn van de zin!
• laat een reactie achter onder dit artikel
• deel dit artikel met je vrienden en familie
• stuur ons jouw eigen zingevend verhaal op info@magazijn.community

 Dank je wel!