Fictie mag dan vaak ontspannend bedoeld zijn en als niet veel meer dan dat gezien worden, maar échte lezers kennen de waarde van literatuur: het leert je de wereld kennen en het biedt je een blik in het hoofd van je medemens. Want hoewel fictie ‘maar’ een verzinsel is, stamt het wel uit het hoofd van een medemens die ervaringen heeft opgedaan die hij of zij onbewust meegeeft aan zijn lezers. En zo worden lezers uiteindelijk mensen die al heel wat meegemaakt en gezien hebben, die levenswijsheid vergaren vanuit hun zetel. Want het is niet enkel de stem van de auteur, van de verteller, van de personages die een lezer kennis of wijsheid bijbrengen, het is ook de reflectie van de lezer zelf die van hem een bedachtzame, nadenkende mens maakt.
Ali, Nino en hun liefde
Een goed voorbeeld van een verhaal dat daartoe aanzet is de roman Ali and Nino. Het vertelt over twee jonge geliefden: Nino, een Georgische christen, en Ali, een Mohammedaan*. Ze wonen in Baku, letterlijk op de grens tussen Europa en Azië en dat is ook meteen het belangrijkste aspect in deze hele roman: het balanceren op deze scheiding tussen de Westerse wereld van Nino, waarin zij zelfstandig, intelligent en gelijkwaardig is, en de eerder conservatieve wereld van Ali’s vader, waarin Nino onderdanig zou moeten zijn aan haar echtgenoot en waarin haar heupen belangrijker zijn dan haar kennis van talen (p. 100). Ali levert aanvankelijk een lichte innerlijke strijd, maar die wordt uitvergroot en buiten zijn lichaam gevoerd wanneer Baku tussen twee vuren komt te liggen. Uiteindelijk blijven er nog twee onmogelijke opties over: Parijs, waar Ali niet zou kunnen gedijen, en Perzië, waar Nino ten onder zou gaan. De enige mogelijkheid waar ze maar kort een gelukzalige glimp van hebben kunnen opvangen, de tussenwereld van Baku, bestaat niet meer. En zo komt er een vernietigend einde aan hun leven samen. De ene op weg naar een Westerse toekomst, de andere voor altijd begraven onder zijn geliefde grond.
Tentjes in Brussel
En waarom is dit pessimistische liefdesverhaal nu zo nuttig voor ons, westerlingen? Omdat het ons onze ogen doet opentrekken. Omdat we kunnen zien dat het samenkomen van twee culturen in liefde al een bijna onmogelijke opdracht is en dat het dus nóg onmogelijker lijkt om twee redelijk ver uit elkaar liggende culturen samen te brengen als die liefde ontbreekt. Racisme is al jarenlang een kwestie die in het Westen speelt en met de recente vluchtelingencrisis lijkt heel Europa zijn adem in te houden: wat doen we met deze mensen die we niet kennen, niet begrijpen en die zelf eigenlijk liever veilig in hun eigen land zouden willen blijven? De liefde tussen Ali en Nino is in onze situatie niet meer dan een medelijden en vanaf het moment dat de media rapporteert over een kussend koppel, mensen die voedsel of onderdak weigeren of spontane feestjes – wat daar ook van waar is – slaat dat medelijden om in grimmig wantrouwen. En zo stevenen we af op de onleefbare situatie die Ali en Nino ook voor zich zagen. Moeten we dan met lede ogen toekijken hoe het zal mislopen?
Huwelijk
Neen, dat is net de kracht van literatuur. We kunnen leren uit het verleden, ook al is het fictie in de vorm van een liefdesverhaal. We kunnen beseffen dat het een bijna onmogelijke situatie is, maar we kunnen de regels van een goed huwelijk toepassen: blijven praten, elkaar proberen te begrijpen en vertrekken vanuit wederzijds respect. We kiezen niet voor Parijs, niet voor Perzië, maar voor de derde optie. We weten nog niet wat die is, maar we vertrouwen erop dat we ze samen vinden en we blijven hoopvol.
Daarom lezen we.
(*) Ali wordt zo genoemd in de tekst, dus we nemen deze benaming over zonder daar zelf enige politieke of religieuze connotatie aan te koppelen.
3 redenen waarom je dit boek moet lezen:
- omdat deze decennia-oude roman actueler is dan ooit
- omdat wijsheid niet komt met ouderdom, maar met zelfreflectie
- omdat er een veelbelovende verfilming – door regisseur Asif Kapadia – belooft aan te komen
Tekst: Hanne Vandenbroeck
