Zingeving: een ongemakkelijke behoefte

0
671

Door zingeving in het (private) verdomhoekje te plaatsen, dreig je radicalisering net in de hand te werken, betoogt Johan Van Der Vloet. Dat maakt het voorstel van Patrick Dewael des te betreurenswaardiger

Wat? Als een cultuur alle religie bant, wordt ze door anderen ervaren als bedreigend en decadent. De politiek moet ruimte bieden aan wie zin zoekt.

‘We geven hoog op over onze waarden, maar we achten ze blijkbaar niet krachtig genoeg om overeind te blijven in de huidige crisis’, klinkt het in de bijdrage ‘Een probleem te veel voor Europa’ (DS 26 december) . Een intrigerende zin. Want waar staan we eigenlijk voor, en vooral, waar willen we naartoe met onze samenleving en ons leven?

We werden dit jaar sterk geconfronteerd met meerdereinconvenient truths. De ecologische problemen die we nu hopelijk eindelijk gaan aanpakken. De permanente economische crisis. De vluchtelingen als symptoom van de keiharde realiteit dat een groot deel van de wereld door oorlog en armoede in uitzichtloosheid leeft. Socioloog Mark Elchardus kwam in oktober met ontnuchterende cijfers: haast 90 procent van de jongvolwassenen tussen 25 en 35 is pessimistisch en zelfs angstig over de toekomst van de samenleving. En dan hebben we het niet eens over het epidemische aantal mensen met psychische problemen.

Die uitdagingen aanpakken veronderstelt een maatschappelijke en individuele langetermijnvisie. Zo’n visie vertrekt van waarden en geeft richting. En net met die richting, de ‘zin’, hebben we het vandaag lastig. Daardoor worden we angstig en vallen we terug op ieder-voor-zich-denken.

We kunnen er niet onderuit: mensen zijn van nature zinzoekers. Zingeving veronderstelt een gezamenlijk exploreren van onze levensvragen en onze visie op humaniteit. Door van zingeving een breed maatschappelijk thema te maken, kunnen we wat zinvol is met elkaar delen, maar ook kritisch kijken naar onze vooronderstellingen, of ze nu religieus zijn of niet. Zo’n gesprek maakt ontmoetingen tussen mensen mogelijk rond waar zij samen voor willen staan en wat hen helpt bij existentiële en samenlevingsvragen.

Te veel scheiding tussen kerk en staat

Dat kan een nieuwe inconvenient truth lijken, want we hebben die zingeving in het private hoekje geparkeerd. Daardoor is zingeving een louter individuele aangelegenheid geworden. Dat is buitengewoon jammer. Zingeving biedt immers de basis voor waarden, voor veerkracht en verandering. Zin en waarden zoeken en vinden doe je niet door zingeving te privatiseren, maar door ze net open te trekken. De manier waarop Patrick Dewael komaf wil maken met religieuze symbolen (DS 29 december) , suggereert dat hij dat alvast niet goed begrepen heeft. Een deel van de radicaliseringsproblemen heeft net te maken met die privatisering. Religieuze overtuigingen over zingeving worden daardoor immers gemarginaliseerd en geïsoleerd. Daardoor gaan mensen zich keren tegen de westerse cultuur. Die wordt, net omdat ze geen ruimte biedt voor religie en levensbeschouwing, ervaren als decadent en bedreigend. Fundamentalisten spelen daar handig op in en paradoxaal genoeg kunnen ze dat omdat er te veel scheiding is van religie en staat.

Die brede maatschappelijke dialoog maakt het ook mogelijk religie en spiritualiteit anders te zien dan in de traditionele discussie. Ze krijgen daardoor hun echte functie: niet meer met macht of instituut verbonden, maar wel als mogelijke bronnen van zingeving. We hebben te weinig oog voor die spirituele hulpbronnen. Het is bon ton om religies weg te zetten als ‘obscurantistisch’ en spiritualiteit als zweverig en egocentrisch. Maar ons Europees waardeverhaal is gebaseerd op de joods-christelijke overtuigingen omtrent het goed beheer van de aarde, gelijkwaardigheid, solidariteit, sociale rechtvaardigheid en vooruitgang. De verlichting is daar de waardige erfgenaam van. Ze wilde religie niet wegredeneren, wel losmaken van het machtsdenken van de toenmalige kerk en haar weer maken tot een instrument van vrijheid en menselijkheid. In die geest zijn religies en levensbeschouwingen dan schatkamers van verhalen en rituelen die mensen en de samenleving uitnodigen tot solidariteit, gastvrijheid, openheid, hoop en verandering. Neem het kerstverhaal. Je hoeft geen christen te zijn om er alle thema’s van vandaag in te lezen: de vluchtelingen en het geweld van de macht, maar dat alles doortrokken van de hoop dat vrede en gerechtigheid het zullen halen op dit geweld.

Zo’n visie veronderstelt een politiek klimaat dat ruimte schept voor die zoektocht. De overheid moet die niet zelf organiseren, maar wel faciliteren. Het vraagt ook wat van de religie en levensbeschouwingen zelf: ze moeten zichzelf durven loslaten en zich aanbieden als mogelijke bron van zin en waarde. Religies hoeven hun eigenheid niet op te geven, wel hebben ze de opdracht van dienst te zijn voor de samenleving.

 Bron: Opinie De Standaard 30 december 2015

LAAT EEN REACTIE ACHTER

Please enter your comment!
Please enter your name here