Ruben Boon is gepassioneerd door Damiaan. Hij is projectleider van Damiaan Vandaag, het Damiaanproject van de Vlaamse en Nederlandse tak van de Congregatie van de Heilige Harten. Samen met MagaZijn creëerde hij in 2019 – het Damiaanjaar – een inspiratiemagazine over onze Grootste Belg. Ruben is een enthousiaste persoonlijkheid en een echte spraakwaterval. ‘We zijn volop bezig met een Damiaanbeweging op te starten,’ weet hij. ‘Het magazine is daarvan een onderdeel. We willen een inspiratiegolf op gang brengen.’

Wat is jouw droom met het project Damiaan Vandaag?

Binnenkerkelijk zijn we te vaak versnipperd bezig. Ik wil dat we met alle organisaties die inspiratie over Damiaan brengen en die zijn waarden van verbondenheid, respect, dialoog, solidariteit en engagement uitdragen, elkaar beter leren kennen en een netwerk vormen. Zonder dat we ons met elkaar bemoeien, natuurlijk. Bundelen van krachten, inspiratie en energie in wederzijdse vrijheid, dat is onze bedoeling. Dat doen we nu onder andere met het Gentse I-wave gekoppeld aan de Clemenspoort-gemeenschap.

Als je kijkt naar het instituut Kerk en de brede bedding waarin we ons bevinden, dan merk je dat iets nieuws opbouwen veel tijd en energie vraagt. Van een rigide structuur en dito instituut moeten we eerder naar een netwerk en een beweging. Mensen mogen niet het gevoel hebben dat ze in een hokje gestopt worden. Ik haal mijn inspiratie daarvoor bij de filosoof Zygmunt Bauman. Hij zegt dat we in een fluïde tijdperk leven. Een inspiratiegolf past daar veel beter bij dan een strakke structuur.

Je spreekt van verschillende pijlers in je beweging …

Inderdaad. De eerste verwijst naar de plaatsen die belangrijk waren voor Damiaan. Uiteraard is dat Tremelo, waar het geboortehuis van Damiaan staat, maar ook Molokai, waar Damiaan de mensen met lepra verzorgde. Voor België volgen Leuven en Scherpenheuvel. We willen de krachten bundelen die op die plaatsen aanwezig zijn.

De andere pijler is erfgoed. Dat is aan de ene kant het archief en de collectie van Damiaan die we hier in Leuven bewaren en aan de andere kant de tentoonstelling in Tremelo. De zorg die je besteedt aan je materiële erfgoed toont hoe sterk je hecht aan je immateriële erfgoed. Alle mensen die zich door Damiaan geïnspireerd voelen, zijn samen ons immateriële erfgoed. Met hen kunnen we anderen bezielen. Het materiële erfgoed draagt daartoe bij. Leuven en Tremelo zijn inspiratieplekken, levend en dynamisch erfgoed, dat het museale overstijgt.

Wat is jullie belangrijkste pijler?

Dat is de derde pijler, die van de inspiratie. We spreken liever niet over geloof of bezinning omdat die woorden teveel weerstand oproepen. Wat haal je uit de figuur van Damiaan? Op welke manieren worden mensen geïnspireerd door hem? Daar waren we benieuwd naar en daarom maakten we dat magazine. Het particuliere van de Damiaanfiguur toont ons tegelijk universele waarden. Die willen we uitdiepen.

Damiaan is een beginpunt, geen eindpunt.

Ook andere tradities dragen daaraan bij. We willen in dialoog gaan met andere visies. Damiaan had een duidelijke identiteit en wist waarvoor hij stond. Hij had een sterk geloof en vandaaruit stond hij open naar anderen. De Kerk maakt een crisis door in West-Europa. Toch blijft zingeving belangrijk. In de crypte in Leuven en in het huis van Damiaan in Tremelo vind je altijd mensen. Als we die plekken teveel christelijk of gelovig zouden noemen, schrikken we mensen af die daar anders wel op bezoek willen komen. Dan schieten we ons doel voorbij. Daarom kiezen we zowel voor het particuliere als het universele. Zo kan iedereen met zijn eigen verhaal thuiskomen. Damiaan is een beginpunt, geen eindpunt. Anders draaien we in cirkeltjes rond en dat is niet vruchtbaar.

Damiaan krijgt dus vleugels!

Precies. Als Damiaan naar Hawaii gaat, verbreedt zijn verhaal. Vanaf dat ogenblik gaat het niet meer alleen over het Westerse perspectief. Eens dat is opengebroken, is er geen houden meer aan. Op het einde van de tentoonstelling in Tremelo tonen we getuigenissen in bewegend beeld van mensen die ginder op Molokai geleefd hebben. Zo maken we de overgang van het historische verhaal naar de bezoekers van vandaag.

Op het einde van de tentoonstelling in Tremelo tonen we getuigenissen in bewegend beeld van mensen die ginder op Molokai geleefd hebben.

Ook de Damiaanactie komt aan bod, als de erfgenaam van Damiaan bij uitstek. Zij hebben van Damiaan een ‘merk’ gemaakt. We laten de bezoekers dus uitgebreid kennis maken met Damiaan. En daarna is het aan hen: hoe inspireert hij jou nu? Dat is het confronterende. We stellen hem niet-missionair present, op een manier dat hij je niet meer loslaat.

Die inspiratie komt duidelijk in de andere pijlers terug …

Inderdaad. Net om die inspiratie levendig te houden, hebben de paters Damiaan Vandaag, het Damiaanproject van de Vlaamse en Nederlandse tak van de Congregatie van de Heilige Harten opgericht. De strijd tegen lepra is daar een aspect van, maar wij willen de strijd tegen uitsluiting op alle mogelijke manieren aangaan. Dat is namelijk een universeel thema. Hoe gaan wij zelf om met uitsluiting? En vanuit welke inspiratie? Dat is de grote vraag.

Jullie brachten net een heus inspiratiemagazine over Damiaan uit …

Klopt. Tien jaar geleden, in 2009, werd Damiaan heiligverklaard. We vonden dat een mooie aanleiding om met Damiaan Vandaag een eigentijds inspiratiemagazine uit te brengen: D.A.M.I.A.A.N. Diepgravende artikels, poëtische bijdragen, bezinningsteksten, interviews, getuigenissen, cartoons, en kunstwerken weerspiegelen hoe Damiaan en zijn waarden van geloof, verbondenheid, respect, dialoog, solidariteit en engagement mensen en organisaties ook vandaag nog inspireren. Onder andere Dirk De Wachter, Dirk De Schutter, Mohamed Ridouani, zuster Jeanne Devos, Katrien Schaubroeck, Catherine Cornille, Kolet Janssen, Jonas Slaats, Alain Mahjoub en cartoonist Joris Snaet werkten mee aan het magazine.

We hebben er doelbewust voor gekozen om nieuwe en originele stemmen aan het woord te laten en om zo nieuwe zuurstof te geven aan het Damiaanverhaal. We hopen dat het een magazine wordt waarmee mensen ook echt aan de slag gaan, een magazine dat mensen in beweging zet: een inspirerend en engagerend magazine.

Je zet ook sterk in op vorming?

Ja, dat is de vierde pijler: vorming, zowel van kinderen, jongeren als volwassenen. Ook daarin speelt het Damiaanmagazine een rol. We werken daarnaast samen met THOMAS en www.godsdienstonderwijs.be om lespakketten te maken. Vorig schooljaar zijn we gestart en dit jaar zijn de eerste twee lespakketten al gepubliceerd. Ons educatief aanbod bij Damiaan Vandaag vind je hier. Voor de Damiaanlespakketten in samenwerking met THOMAS moet je op deze site zijn.

Doe jij dat allemaal zelf?

Gelukkig niet! We werken hiervoor samen met het team van THOMAS. Ik lever het inhoudelijk materiaal en zij werken het didactisch uit. Zo geven we pasklaar materiaal aan de leerkrachten. Die lespakketten zijn het eerste luik van onze educatieve pijler. Daarnaast zijn workshops in volle ontwikkeling: twee voor de kleuters en vijf voor de basisschool. In oktober hadden we daarvan een try-out met vierhonderd leerlingen van de basisscholen van het Heilig Drievuldigheidscollege en het Paridaensinstituut in Leuven. Daar leef ik me keihard in uit! Die lespakketten over Damiaan staan gratis online en zijn makkelijk aanpasbaar. We willen een educatieve dienst worden waarin iedereen voortdurend terecht kan om inspiratie op te doen.

Daarnaast hebben we samen met de Jongerenpastoraal een boekje gemaakt over de werken van Barmhartigheid. Zowel binnen- als buitenkerkelijk willen we samenwerken om die inspiratie uit te dragen. We zijn ook bezig met een film-, documentaire- en boekenproject. De laatste film over Damiaan dateert namelijk van vijftien jaar geleden. In 2017 verscheen er na bijna dertig jaar weer een nieuwe Nederlandstalige Damiaanstrip. Het komt er op aan dat we onze ideeën waarmaken. En dat kunnen we niet alleen. Ons team wordt kleiner. We moeten slimme keuzes maken en samenwerken met partners. Bijvoorbeeld met de Thomaswebsite en de twintig vrijwilligers in Tremelo en van I-wave.

Hoe reageren de leerkrachten op jullie lespakketten?

Ze zijn heel verrast! Ze zijn het niet gewend dat ze ook op deze manier met Damiaan aan de slag kunnen. Vaak werd hij opgesloten in religie of in een catechese-hoekje. Wij hebben bijvoorbeeld een werkwinkel ‘Damiaan Hawaiiaan’ uitgewerkt. Met een wereldbol zoeken leerlingen waar Hawaii precies ligt. Hoe is Damiaan daar geraakt? Hoe communiceerde hij met het thuisfront? Hoe lang duurt dat vandaag? Damiaan ontmoette veel nieuwe mensen. Wat waren zijn indrukken? We leren samen enkele woordjes Hawaiiaans en we eindigen met het maken van een bloemenkrans. Leuk om te knutselen!

Waar haal jij zelf al die sprankelende ideeën?

Door bezig te zijn en overal waar ik kom mijn voelsprieten uit te steken. Ik word enthousiast van dit project! Dit is veel meer dan werk, ik geloof in dat verhaal van Damiaan, het is een echte passie.

Vanwaar komt jouw klik met Damiaan?

Al van heel vroeg. Zowel mijn moeder als mijn tante stonden in het onderwijs. Ze gebruikten de Damiaan-lespakketten van Damiaanactie met kleurplaten en opdrachtenblaadjes. Zijn avontuurlijke reisverhaal trok me aan, alhoewel ik ook geweldig veel schrik had van Damiaan. Toen ze mij meenamen naar de crypte, zag ik dat grote portret waarop hij duidelijk ziek was. Dat vond ik griezelig.

Zijn avontuurlijke reisverhaal trok me aan, alhoewel ik ook geweldig veel schrik had van Damiaan.

De Damiaanfilm van Paul Cox uit 1998 maakte als tienjarige jongen ook ontzettend veel indruk op mij. Ik kon er niet van slapen. Ik droomde ‘s nachts alsof ik er zelf bij was.

In de middelbare school las ik een biografie van Damiaan, zomaar. Aan de universiteit studeerde ik geschiedenis. Voor mijn thesis heb ik uiteindelijk niet voor Damiaan gekozen, wel voor de koloniale geschiedenis. Van thuis uit moedigden ze mij wel aan om tijdens mijn laatste jaar alvast te oefenen met solliciteren. En dus ging ik in op de vacature hier bij de paters. Ik mocht de eerste keer op gesprek tijdens de blok. Dat viel echt goed mee, maar ik dacht dat het daarbij zou blijven. Niet dus. Ik mocht een tweede keer op gesprek. Dat was al serieuzer, met diepere vragen en een tribunaal van paters. Ik dacht: ‘Ze wilden me waarschijnlijk niet onmiddellijk ontmoedigen.’ Maar terwijl ik aan het wachten was op mijn examenresultaten kreeg ik te horen dat ik hier mocht beginnen!

Jouw eerste werkdag zal wel bijzonder geweest zijn!

Ik voelde me net een missionaris op zijn missiepost! Ze zegden: ‘Hier is je bureau en je laptop, begin er nu maar aan!’ Het eerste wat ik deed, was met heel veel mensen gaan praten. Vooraleer ik zaken veranderde, wilde ik het hele landschap en alle gevoeligheden verkennen. Organiseren doe ik graag en ik was ook tien jaar misdienaar geweest. En dus kende ik de parochiale wereld goed.

Ze zegden: ‘Hier is je bureau en je laptop, begin er nu maar aan!’

Van thuis uit kreeg ik de combinatie van engagement en geloof mee. Dat heeft me erg geholpen. Het had evengoed faliekant kunnen aflopen. Mijn proactiviteit had op een andere plek met meer hiërarchie hoogst waarschijnlijk op een muur gebotst. Hier was het prima.

Wat vind je zo geweldig aan Damiaan?

Hij had een bijzonder sterk geloof in wat hij deed. Hij voelde dat zijn werk betekenis had, ook al vroegen velen zich af wat hij ginder in Molokai ging doen. Hij kon de zieken namelijk niet genezen. Damiaan was er zestien jaar lang van overtuigd dat hij op die plek moest zijn, dat hij daar niet mocht weggaan. Dat engagement zo lang uithouden en volhouden in die moeilijke omstandigheden: dat is de kern van zijn heldenverhaal. In zijn duurzame betrokkenheid zie je vallen en opstaan. Dat wordt in zijn heiligenverhaal soms ondergesneeuwd.

Dat engagement zo lang uithouden en volhouden in die moeilijke omstandigheden: dat is de kern van zijn heldenverhaal.

Zijn brieven vertellen wel eerlijk van zijn moeilijkheden, van zijn burn-out. Die is trouwens onvermijdelijk als je zo vol vuur zit. Toch blijft hij energie halen uit het altaar, uit ‘het’ geloof, al verliest hij zijn geloof in veel mensen en in veel dingen. Damiaan was geweldig temperamentvol. Daarom vond hij het zo spijtig dat hij niet regelmatig kon biechten: hij reageerde soms roekeloos en bood dan achteraf zijn excuses aan. Hij had dat vuur wel nodig, anders had hij dat soort leven niet volgehouden.

Op welke manier ben jij veranderd door dit werk te doen?

Dat zou je eigenlijk aan mijn vrouw moeten vragen! (lacht) Ik heb in elk geval geleerd dat het heel belangrijk is om mensen op de eerste plaats te zetten, je familie bijvoorbeeld. Dat begrijpen de paters hier heel goed. Onze zoon is regelmatig ziek. Dan heeft hij prioriteit en laat ik alles vallen om naar het ziekenhuis te gaan. De paters zouden me zelfs scheef bekijken als ik toch zou blijven werken in zo’n geval. Ook dat maakt deze werkplek zo fijn.

Die houding haal je bij Damiaan?

Hij onderstreept die betrokkenheid op mensen heel erg. Ik heb dat herontdekt door zijn brieven opnieuw te lezen. Ik vind het belangrijk om regelmatig ontmoetingsmomenten met Damiaan in te plannen. Ik wil weten of ik hem goed heb begrepen. Staat dat er wel echt? Heb ik over iets overgelezen?

Daarstraks had je het over je netwerk. Vertel es hoe jullie samenwerken?

We zijn met onze Damiaantentoonstelling op zo’n 25-tal bestemmingen geweest. Onlangs werd ik aangesproken door Hein Samyn, de locale coördinator van Damiaanactie in West-Vlaanderen. Hij was zeer enthousiast over die expo en wilde er een hele tournee in West-Vlaanderen mee maken. In oktober 2019 zijn we gestart in Tielt, naar aanleiding van Damiaan tien jaar heilig. Daar zorgde Hein voor een grote opening, samen met het stadsbestuur en de kerk. Hij zorgde in de dekenale kerk voor een viering waarin de bisschop voorging. Hein kreeg de smaak te pakken en stelde een kalender voor expo’s in de hele provincie op. Hij zorgt zelf telkens zowel voor de op- en afbouw en legt de contacten. Ik hoef enkel vanop afstand alles op te volgen en te ondersteunen waar nodig.

Bij elke expo hoort een stand waar we allerlei items aanbieden. Bier en strips, bijvoorbeeld. Telkens wordt er een evenement georganiseerd waarvan de opbrengst naar het goede doel gaat. Dat is dus de manier waarop we nu werken. Dat vraagt heel veel geloof en heel veel inzet. De laatste expo dateert van in 2017 en nu, twee jaar later, is het project herrezen. Dat is prachtig. Ik ben Hein dan ook heel erg dankbaar. Alleen samen kunnen we zoiets tot stand brengen!

Je spreekt vol vuur over je engagement hier. Zijn er ook lastige kantjes aan je job?

Soms de bekrompenheid, zowel binnen- als buitenkerkelijk, waardoor mensen moeilijk samenwerken. Mensen houden nogal eens halsstarrig vast aan hun identiteit om die te beschermen vanuit een angstreflex. Dan vraag ik me af: ‘Is jouw identiteit zo fragiel dat ze in gevaar komt als je samenwerkt met mensen van een andere overtuiging?’ Daarnaast vind ik het ook lastig dat we te vaak vervallen in praktisch nutsdenken en de droomfase overslaan. Mogen dromen zonder grenzen is toch heel fijn? Dat stadium zie ik als een belangrijke fase in elk project. En pas daarna kijken naar wat haalbaar is. Die stap van de wilde ideeën overslaan, maakt mij lastig.

Ook als je fysiek niet veel mogelijkheden meer hebt, kun je nog altijd dromen.

Toen vanuit Rome het Generaal Bestuur op bezoek kwam, heb ik hen gezegd dat we zeker niet mogen ophouden met dromen. Ook als je fysiek niet veel mogelijkheden meer hebt, kun je nog altijd dromen. Die gave van profetisch zijn, van sterk verwoorden en kunnen ‘vliegen’, moet behouden blijven. Het is zo spijtig als we verworden tot een vergadercultuur waarin mensen elkaars ideeën aan de kant wuiven omdat ze die al uitgeprobeerd hebben. Ik las onlangs dat ervaring vaak het woord is dat gebruikt wordt voor de optelsom van alle mislukkingen uit het verleden. Elke keer als ik mensen nu hoor spreken over hun ‘ervaringen’ speelt dat door mijn hoofd.

Hoe vul jij ‘ervaring’ dan in?

Ervaring is zeker belangrijk. Die maakt je rustiger. Dat merk ik ook bij mezelf. Ik durf meer mijn intuïtie volgen, ook als het over samenwerken gaat. Tegelijk kan ervaring er ook voor zorgen dat je het vuur blust, en dat wil ik niet.

Wat heb je ontdekt door zovele jaren met Damiaan bezig te zijn?

Twee dingen eigenlijk. Zo had ik me nooit tenvolle gerealiseerd hoe sterk Damiaan geëvolueerd is van een zieltjeswinner naar iemand voor wie de totale mens het allerbelangrijkste is. Het geloof is belangrijk, en soms doen mensen iets dat daar tegenin gaat. Toch mag mij dat niet tegenhouden om mensen te helpen, zo leerde hij.

Damiaan wil wel met zijn geweten in orde zijn. Daarom vraagt hij achteraf aan de bisschop zijn akkoord voor huwelijken die hij afsloot. Damiaan vond dat hij dat menselijk gezien moest doen, en besefte tegelijk dat daar kerkrechterlijk vragen bij gesteld konden worden. Damiaan kon namelijk niet onderzoeken of het vorige huwelijk nog bestond. Door de ziekte moesten mensen definitief afscheid nemen van elkaar. Zo werden relaties uit elkaar gerukt. Als twee mensen op het eiland elkaar vonden, oordeelde Damiaan dat hij ze beter kon trouwen dan dat ze zouden beginnen drinken. Hij schrijft over die toestanden en over zijn gewetensbeslissingen daarbij.

Hoe reageerde de bisschop?

Dat waren lastige kwesties. Damiaans eerste bisschop was zelf missionaris en zei: ‘Doe maar.’ Zijn tweede bisschop was een koorleider van de hoofdstad die later tot bisschop werd gewijd. Die was veel meer een regelneef en met hem kon Damiaan het veel minder vinden.

En wat is het tweede inzicht dat je leerde van Damiaan?

Damiaan lag in de clinch met een confrater die alleen zogenaamd goede katholieken hulpgoederen wilde geven. Daarom kwamen de niet-katholieken naar Damiaan. Die klaagt de hele kwestie aan bij de bisschop. Door die toestanden heeft Damiaan zelf een hele evolutie doorgemaakt.

Dat vind ik heel mooi en ook belangrijk om verder te vertellen. Ja, Damiaan was een zieltjeswinner, maar hij is wel geëvolueerd, hij was veel meer. Ook voor de Kerk vandaag is dat een geweldige les. Als zelfs een negentiende eeuwse missionaris die evolutie kan doormaken…! Ook mensen die zijn geloof niet deelden, bewonderden Damiaan om zijn openheid en ruimdenkendheid.

Boeiend artikel? Help ons zin te geven en te delen door lid te worden van MagaZijn: klik hier en sluit je aan bij het MagaZijn van de zin!

Interview: Ilse Cornu
Coverfoto van Ruben Boon © Luc Gordts

Het inspiratiemagazine D.A.M.I.A.A.N. wordt verspreid via de leden van de Damiaanbeweging, via het Damiaanmuseum in Tremelo, via het Damiaancentrum in Leuven, via liturgische centra en op evenementen. Het magazine telt een 60-tal pagina’s en kost € 6,95 (plus € 1,5 verzendkosten). Bestellen kan via info@damiaanvandaag.be en 016 31 63 68.