Ooit van saké gehoord? De Japanse versie van deze rijstwijn markeert alle grote momenten waarop nieuw leven ontstaat: huwelijk, nieuwjaar, overgang naar volwassenheid… Oorspronkelijk een shinto-ritueel dat tot op vandaag de Japanse cultuur bepaalt!

Wijn is in de religieuze tradities van het Westen en Midden-Oosten sterk verbonden met het sacrale. In het Verre Oosten is dat veel minder of nauwelijks het geval. Het boeddhisme bijvoorbeeld verbiedt zijn monniken om wijn en andere alcohol te drinken. In feite verbannen ze wijn zo uit de religieuze sfeer naar de seculiere sfeer. Een uitzondering vormt de Shinto die in Japan nog zeer populair is. Shinto is een van de moeilijkst te definiëren religies. Noem het een animistische religie. Dat betekent dat zij in alles, ook in levenloze voorwerpen, een ziel of geest (kami) ervaart. Daardoor ontstaat een pantheon aan goden die bergen, bronnen, bomen, stenen, dieren en mensen bezielen. In andere Aziatische landen werd Shinto verdreven door het boeddhisme, hindoeïsme of islam. In Japan bleef het bestaan, omdat de Japanners het verbonden met hun eigen identiteit. Shinto kent weinig leerstellingen. Karakteristiek is wel de groep als cement van de identiteit. Hun riten geven mensen de kans een plek te vinden in de wereld en in hun verhouding tot het transcendente.

De Japanse keizers gebruikten Shinto vanaf de negentiende eeuw om de Japanse identiteit te versterken. Omdat Shinto ook een rol speelde in de legitimering van de Tweede Wereldoorlog is het begrip dubbelzinnig geworden. Vandaag zie je een heropflakkering: Shinto wordt verbonden met ecologische bekommernissen, met het behoud van kleine gemeenschappen en het redden van ‘heilige’ bossen. Hoe dan ook, Shinto en zijn symbool, de rijstwijn of saké, blijft levendig in Japan. Hoe is die verbinding er gekomen?

De cultus van rijst

In de derde eeuw voor Christus waait de rijstcultuur uit China en Korea over naar Japan. Die slaat daar bijzonder goed aan. Tegelijk vereist het verbouwen van rijst heel wat inspanningen en discipline. Die worden religieus gefundeerd. Al gauw wordt rijst een heilige plant, met veel rituelen omringd, en dat tot op de dag van vandaag. Rijst bevat de ziel van de goden, elke korrel is heilig. Daarom is saké, een wijn op basis van rijst, hun heilige drank.

Saké ontstaat uit fermentatie van rijst en heeft een alcoholpercentage tussen 12 et 17.  Hij lijkt op een likeur en heeft subtiele aroma’s. De fermentatie gebeurt in open kuipen, is complex en sterker begeleid dan bij wijn uit fruit. Het proces lijkt meer op brouwen van bier dan het maken van wijn. Uitgelezen – vroeger met de hand! – gepolijste rijst wordt gemengd met zuiver bronwater. Dan start een meervoudige parallelle fermentatie. Dat komt dicht in de buurt van het brouwen van bier. De shintopriesters bezoeken op gezette tijden de ‘brouwerijen’ en zegenen de brouwprocessen.

Godendrank

Saké vind je ook in andere landen, maar in Japan is het een heilige drank. Nieuwe gebouwen of bedrijven worden nog vaak geopend met een rituele dronk van saké, voorgegaan door een shintopriester. Shintogeschriften verbinden het drinken van saké met het lukken van de landbouw. De koning bepaalt samen met astrologen het juiste moment van zaaien en drinkt dan ritueel saké.

Saké is een symbool van het leven omdat hij tot stand komt door twee tegengestelde principes. Enerzijds is er de gisting die verwarmt en in beweging brengt, anderzijds de rust van de rijstkorrel. Deze spanning verwijst naar de scheppingsmythe, waar het leven ontstaat uit een het samenspel van chaos en orde. Saké markeert daarom in Japan alle grote momenten waarop nieuw leven ontstaat: huwelijk, nieuwjaar, overgang naar volwassenheid… De traditie wil dat hij gedronken wordt in houten of porseleinen bekers op een temperatuur van 37 graden, exact onze lichaamstemperatuur. Merkwaardig hoe deze agrarische identiteit is blijven leven in het geürbaniseerde Japan van vandaag met zijn gediversifieerde economie! Saké is het symbool van een sociale ruimte die mensen verbindt tot een volk. Daardoor heeft Japan zijn eigenheid behouden. Saké delen en drinken verbindt de mensen met elkaar en met God, net zoals alle andere religies doen.

Tekst: Johan Van der Vloet
Coverfoto ©www.gaijinjapan.org

Bronnen

Nicolas Baumert, L’importance du territoire dans la relation entre le vin et le divin au Japon, in Géographie et cultures, L’Harmattan, 2008, 63, pp.119-132. Jean-Robert Pitte, Le vin et le divin, Fayard, 2004.

Dit was de zevende en laatste aflevering in onze wijnreeks. Ontdek ook de andere artikels in onze rubriek ‘Het goede leven’!