Heeft de kiezer altijd gelijk?

0
957

De verkiezingsuitslagen waren de voorbije weken aanleiding tot massa’s analyses bij de politieke partijen, de pers en specialisten. Eén rode draad: in Vlaanderen hebben de partijen het migratiethema onderschat. Dat zou de winst van het Vlaams Belang verklaren. En een tweede factor, enigszins verbonden met de vorige: de angst dat we erop achteruit gaan op sociaal-economisch vlak. Zijn we echt zo’n angstige, egoïstische bevolking?

VRT NWS en VRT studiedienst lieten een ‘waardenfoto’ maken van de opvattingen en waarden die de Vlaming belangrijk vindt met het oog op de verkiezingen. Dat gebeurt al sinds 2009. De studie van dit jaar kopt: ‘Onze gezondheid en de sociale zekerheid, onze portemonnee, de toestand van het klimaat en ongecontroleerde migratie: dat zijn de onderwerpen waarvan u het meest wakker ligt.’ Ook ons psychisch welzijn ligt ons nauw aan het hart: 56 procent is bang om er onderdoor te gaan, 78 procent vindt dat er te weinig rekening wordt gehouden met ons mentale gezondheid. Verder valt de grote vraag naar meer verbondenheid in de samenleving op.

De respondenten werden ondergebracht in zes categorieën: bouwers, samenlevingsverbeteraars, ondernemers, micro-socialen, gezinsbewusten en strakke Vlamingen. Vervolgens worden die groepen uitgezet op de assen VERTROUWENSVOL – ANGSTIG aan de ene kant en IK – WIJ aan de andere kant

Verschuiving van angst naar actie?

De spreiding van de categorieën is ongeveer hetzelfde als in 2013. Wel gaan de samenlevingsverbeteraars erop vooruit met enkele procenten.

Natuurlijk blijft economie belangrijk. Toch merken de onderzoekers een verschuiving. In 2013 dreigde de onzekerheid vele mensen te verlammen, nu beweegt die ons meer tot constructieve actie. Een shift van angst voor verlies naar bekommernis om een kwalitatieve toekomst dus. Het relatieve belang van samenhorigheid, verbondenheid en solidariteit is toegenomen in vergelijking met 2013.

De Vlaming plaatst waarden hoog in het vaandel: onze ideale samenleving bestaat uit mensen die eerlijk, betrouwbaar vriendelijk, menselijk  en verantwoordelijk zijn.

Waarden

We vinden onszelf blijkbaar geen egoïsten, laat staan racisten. Nee, de Vlaming plaatst waarden hoog in het vaandel: onze ideale samenleving bestaat uit mensen die eerlijk, betrouwbaar vriendelijk, menselijk  en verantwoordelijk zijn. In dat waardenkader zie je ook wat verschuivingen: het belang van openheid is toegenomen en tegelijk ook dat van identiteit. De Vlaming is dus op zoek naar zichzelf.

Wantrouwen en onrechtvaardigheid

Die zoektocht is blijkbaar niet zo makkelijk, want wantrouwen is een constante in het onderzoek: de migrant is gevaarlijk en zelfs als die Nederlands spreekt, vertrouwt veertig procent van de Vlamingen hem of haar niet. Bij het thema ‘rijken en politici’ overheerst een gevoel van onrechtvaardigheid: drie vierden van de respondenten heeft het gevoel dat de rijken zich meer mogen permitteren dan anderen en dat politici te veel voordelen krijgen. Religies en levensbeschouwingen komen in de studie nauwelijks aan bod. Waar de islam ter sprake komt, is dat negatief: 61% maakt zich zorgen over de opkomst van deze godsdienst.

Solidariteit

Niet alles is kommer en kwel: 78% van de Vlamingen vindt dat er moet meer solidariteit moet komen. 71% vindt het maar normaal dat we ons ontfermen over onze ouders als ze hulpbehoevend zijn. 80% vindt dat we verdraagzamer moeten zijn voor elkaar.

Jan Callebaut, oprichter van het legendarische marketingbureau Censydiam, opinieleider in communicatiestrategie en voorzitter van Why5research, werkte mee aan het onderzoek.

Hoe komt het dat de Vlaming zich zo massaal van de klassieke partijen heeft afgekeerd? Spreekt dat jullie bevinding niet tegen dat er een verschuiving is van angst naar constructieve actie en naar meer solidariteit en verbondenheid? 

De pers pikt extremen makkelijker op dan positieve zaken. Uit de studie blijkt effectief dat er meer mensen aan verandering denken omdat ze relatief minder bang zijn voor de economische situatie.

En toch verliest CD&V, de partij die net op het thema verbondenheid campagne voerde…

Dat heeft te maken met de belangrijkste wet van de communicatie: zorg dat je mensen aanspreekt die buiten je eigen poule vallen en maak zo het verschil. CD&V preekte voor de kleine groep van overtuigden.

Zorg dat je mensen aanspreekt die buiten je eigen poule vallen en maak zo het verschil.

Kijk, we meten drie dingen: de partij waarvoor je zeker nooit gaat stemmen, de partij waarop je wellicht gaat stemmen en dan de potentie. Die potentie was in maart nog erg hoog, er waren namelijk veel onbeslisten. De mate waarin je als partij die potentie omzet in stemmen, hangt af van je campagne. CD&V bleef in de perceptie een traditionele gezinspartij, eerder behoudend en op de as samen-angstig. Dat zijn de zogenaamde gezinsbewusten.

Daar zit het Vlaams Belang ook. De aansluiting bij het segment van ik/vertrouwen (bouwers en ondernemers) en wij/vertrouwen (samenlevingsverbeteraars en micro-socialen) kregen ze niet. Nochtans heeft minister van Welzijn Jo Vandeurzen gezorgd voor een fundamentele shift in de zorg. Dat deed hij door het persoonlijk budget in te voeren. Het blijvend belang daarvan is niet te onderschatten, ook al is er duidelijk geld te kort om dat project volledig te ontplooien.

Hoe verklaar je de winst voor het Vlaams Belang?

Het Vlaams Belang hanteerde geen grote principes, de partij kwam met kleine dingen. Ze waren de kampioen van ‘wij staan dicht bij u’. Dat verhaal toonden ze ook in de sociale media, zonder een andere partij zoals CD&V tegen te spreken. Dat is communicatief slim. Ze maakten dus hun eigen boodschap in een kleine versie. Ze slaagden daarin zonder dat ze de pers meehadden, wel via hun 400.000 volgers op sociale media. Dat is nieuw in de Belgische politiek.

Vijftien jaar later dan in de USA nemen nu ook bij ons de sociale media de rol van de traditionele mediakanalen over.

Als we één conclusie uit deze verkiezingen kunnen trekken, dan is het wel dit: vijftien jaar later dan in de USA nemen nu ook bij ons de sociale media de rol van de traditionele mediakanalen over. Dat heeft verregaande invloed op de politiek: de grote partijen verliezen aan belang, mensen denken in thema’s en in bewegingen. Kijk naar de Franse president Macron. De mensen die hij mobiliseert, vormen een beweging, geen partij. Dat is de toekomst van de politiek. Je kunt dat betreuren, maar het is wat het is. Je moet er mee leren omgaan en er je lessen uit trekken.

Je staat er om bekend dat je zingeving de grote drive van mensen vindt …

Geld en economie zijn middelen waarmee we willen realiseren wat we waardevol en zinvol vinden. Die onderliggende laag wordt nauwelijks besproken, ze verdwijnt in de waan van de dag. Op het niveau van zingeving zijn we in feite jaloers op het sterke geloof van moslims. Zelf hebben we nauwelijks bronnen voor onze zingeving. Dat komt ook door de sclerose van onze instituten. Die vinden geen taal meer om mensen aan te spreken. Echt: er is nog nooit zoveel nood aan zingeving geweest.

Ik ben het eens met de Israëlische filosoof Yval Noah Harari (nvdr: de auteur van de bestseller ‘Homo Sapiens’). Hij zegt dat het verschil tussen mens en dier in ons vermogen ligt om afspraken te maken over goed samenleven. Religie is een vorm van afspraken maken. Het is onze definitie van beschaving: verhalen, waarden en normen die samenleven mogelijk maken en kwaliteit geven. Communicatie speelt daarin een unieke rol: welke verbanden zijn er tussen die verhalen en ons leven? Wat is de meerwaarde van die verhalen voor mens en samenleving? Die meerwaarde is zowel materieel, psychisch als spiritueel.

Religie is een vorm van afspraken maken. Het is onze definitie van beschaving: verhalen, waarden en normen die samenleven mogelijk maken en kwaliteit geven.

In zijn laatste boek analyseert Harari zijn eigen religie, het jodendom. Hij fileert haar pretentieuze bewering eigenaar van de moraal te zijn. Zelfs bij apenkolonies beschermt de grootste aap de andere. Maar mensen maken afspraken en communiceren. Dat is specifiek en eigen aan de mens. De institutionele religies moeten dus dringend op zoek naar nieuwe stijlvormen en naar een nieuwe taal. Want de behoefte waarop ze een antwoord willen geven, is meer dan ooit essentieel.

Laatste vraag: heeft de kiezer altijd gelijk?

Ja, altijd, omdat hij reageert op wat er in het nu gebeurt. Politiek moet dat ernstig nemen en tegelijk een paar zaken blijven verdedigen. De grote uitdaging zal zijn: positief communiceren in plaats van communication by exception zoals dat in de media vaak gebeurt. In dat laatste geval wordt de uitzondering uitvergroot. Dat versterkt alleen maar de gedachte dat de dingen mislopen.

De grote uitdaging zal zijn: positief communiceren…

Terwijl het nog nooit zo goed is gegaan met de wereld. Dat toonde de Canadees-Amerikaanse psycholoog Steven Pinker onlangs in Brussel nogmaals aan. Hij begon trouwens zijn loopbaan als taalkundige: hij analyseerde communicatie en haar invloed op hoe we de wereld zien en ervaren. Nogmaals, we moeten veel meer inzetten op communicatie: wat gebeurt er, wie spreken we aan, welke taal hanteren we, hoe komt die taal in kleine dingen tot uiting?

Tekst en interview: Johan Van der Vloet
Coverfoto © radio 1

LAAT EEN REACTIE ACHTER

Please enter your comment!
Please enter your name here