Iedereen beroemd laat de bewoners in woonzorgcentra zelf hun leven filmen. Eén scène was zowel grappig als naar de keel grijpend: een hardhorige dame groet een medebewoonster vanuit de deurpost van haar kamer. Die zegt: ‘Ik leef niet meer graag.’ De hardhorige dame verstaat ‘Ik lees niet meer graag’ en antwoordt: ‘Lees dan iets anders, daar ligt uw gazet.’ ‘Nee, ge verstaat me niet,’ zegt haar bejaarde gesprekspartner: ‘Ik lééf niet meer graag!’ Met die vraag weet de hardhorige dame geen raad en ze druipt af. Het sluit aan bij wat iemand aan Wouter Beke – Vlaams minister van Welzijn, Gezin, Volksgezondheid en Armoedebestrijding – had gemaild: ‘Als ik moet kiezen tussen sterven aan covid-19 of aan eenzaamheid kies ik voor covid-19.’ Gezondheid vinden we belangrijk, volgens het onderzoek ‘De Grote Levensvragen’ zelfs het allerbelangrijkste voor onze zingeving. Maar nu ontdekken we dat als we gezondheid helemaal bovenaan zetten, we de andere waarden die ons leven rechthouden schromelijk onderschatten.
We offeren het volle leven op om het vege lijf te redden, omdat het vege lijf het enige is dat ons nog kenmerkt.
Niemand ontkent de noodzaak van maatregelen. Toch komt er de laatste weken een golf van kritiek. Schrijver Ilja Leonard Pfeijffer bericht al enkele weken vanuit het afgesloten Genua voor De Standaard. Zijn columns gaan nu over de covid-19-epidemie en ons mensbeeld. ‘Sinds we God, religie en zingeving hebben afgeschaft, staan we als kwetsbare mechaniekjes in de wereld. We zijn gereduceerd tot onze biologie. We offeren het volle leven op om het vege lijf te redden, omdat het vege lijf het enige is dat ons nog kenmerkt. Zo hebben we deze gezondheidsdictatuur over onszelf afgeroepen en ik zie eerlijk gezegd weinig aanwijzingen dat die slechts tijdelijk zal zijn.’
Het is een haast iconische zin. Die bracht schrijfster Saskia Decoster op de site van Knack tot een pittige opinie over gezondheid. In haar stuk pleit ze voor een gediversifieerde aanpak van de coronacrisis. Ze vindt dat we niet alles op alles moeten zetten om het virus te doen verdwijnen. Op bepaalde vlakken ben ik het grondig met haar oneens. Toch heeft ze een punt wanneer ze aangeeft dat er andere waarden zijn dan gezondheid-tot-elke-prijs. Welzijnseconoom Paul Frijters zit op dezelfde golflengte. In Gazet van Antwerpen schrijft hij dat hij ervan overtuigd is dat de winst aan geredde levens niet opweegt tegen de verloren levenskwaliteit: ‘Twee maanden verplichte eenzaamheid voorkomt misschien de verspreiding van het virus, maar het is op termijn wel een emotionele schadepost.’
Decoster en Frijters werden stevig en niet geheel ten onrechte aangepakt door de lezers. Laat het helder zijn: zelf blijf ik zoveel mogelijk thuis. (Die slagzin ‘in mijn kot’ begin ik nu stilaan beu te worden. Als student ‘op kot’ zitten, vond ik al (erg) genoeg) Uiteraard wil ik dat vermaledijde virus weghouden en uitroeien. Maar zijn we niet veel meer dan onze gezondheid? Hoe voel je je als je alleen op de covid 19-afdeling ligt? Als je niet meer bij je geliefden kan? Als je je levenswerk ziet instorten door de maatregelen? Als je je lief niet meer mag zien? Om nog te zwijgen van de enorme aanzwengeling van de sociale ongelijkheid. Hoe moet het met arme en kwetsbare groepen die dubbel zo hard – en erger – lijden onder de lockdown? Dat zijn geen makkelijk oplosbare vragen.
We leren opnieuw hoe belangrijk verbondenheid, psychisch welzijn en zingeving zijn en hoe die verder gaan dan lichamelijkheid. Opvallend toch: ook de sportieve mens valt ten prooi aan corona. Lees de overlijdensberichten maar: ‘Gezond, jong en sportief, en toch overleden aan covid-19.’ Ons geloof in de maakbaarheid krijgt weer een fikse knauw: ook het schijnbaar volmaakte lichaam kan getroffen worden door het virus.
De Franse filosoof Alain Badiou zegt dat we van ons lichaam een seculiere religie hebben gemaakt. Leon Heuts, voormalig hoofdredacteur van Filosofie Magazine, gaat nog een stap verder. Volgens hem is lichaamstraining de nieuwe spiritualiteit: oefeningen beloven ons namelijk een transformatie. Hij geeft een straf voorbeeld aan de hand van het product creatine. Dat werkt aan de energievoorziening en transformeert onze spieren. Dat doet Heuts denken aan de eucharistie waarin hetzelfde wordt gezegd over brood en wijn: die transformeren ons naar een nieuwe manier van zijn. Ver gezocht? In elk geval worden we vandaag in alle hevigheid geconfronteerd met onze kwetsbaarheid. We lijken er alles voor over te hebben om die te controleren. In zo’n opvatting, meent Heuts, is zingeving niet mogelijk. En dat zien we nu. Het gaat over veel meer dan het vege lijf, om het met Pfeijffer te zeggen.
De erkenning van onze fundamentele kwetsbaarheid en onzekerheid is de gedeelde conditie van onze menselijkheid
De Amerikaanse filosofe Judith Butler pleitte na 9/11 voor kwetsbaarheid en bestaansonzekerheid als gedeelde fundamenten van ethiek. De confrontatie met dood en geweld – in ons geval het geweld van de natuur – maakt het precaire van onze wereld op schrijnende wijze duidelijk. De erkenning van onze fundamentele kwetsbaarheid en onzekerheid is de gedeelde conditie van onze menselijkheid, hoewel Butler toegeeft dat die niet iedereen op gelijke wijze treft. Ze vindt dat rouwen de mogelijkheid geeft om niet alleen stil te staan bij ons eigen verlies, maar ook om open te komen voor ‘de andere’ en diens bestaansonzekerheid. Door die raakbaarheid kan een nieuwe manier van solidariteit ontstaan.
Hoe zal het post-coronatijdperk eruit zien? We krijgen een unieke kans om de huidige gezondheidscrisis om te zetten naar een nieuwe manier van leven en zijn. Toen we vijf jaar geleden met MagaZijn begonnen, schreven we in onze missie dat we in deze tijden van verandering op zoek willen gaan naar zinvolle wegen om het nieuwe dat zich aankondigt te realiseren. Wie had toen kunnen denken dat we vandaag zo grondig door elkaar geschud zouden worden? De Franse president Macron slaagde erin om deze uitdaging op een fantastische manier te verwoorden: ‘Sachons nous réinventer, moi le premier.’ Zullen we onszelf heruitvinden? Doen jullie mee?
Tekst: Johan Van der Vloet
Coverfoto president Emmanuel Macron © France 2/screenshot
Boeiend artikel? Help ons zin te geven en te delen
- door lid te worden van MagaZijn: klik hier en sluit je aan bij het MagaZijn van de zin!
- door een reactie achter te laten onder dit artikel
- door dit artikel te delen met je vrienden en familie
Dank je wel!
