Wim Hanssens traint leerkrachten en personeelsleden hoe ze kunnen omgaan met kinderen en jongeren in een conflict- of crisissituatie. Hij is adjunct-directeur van de school Don Bosco Groenveld in Heverlee.

Ik heb een grondig bezwaar tegen het begrip probleemjongeren. Ik ken geen probleemjongeren. Hun gedrag staat los van hun persoon. Ik ken wel jongeren die hun zorgen, verdriet, frustratie of stoornis uiten via problematisch gedrag. Net zo min heb ik ooit een onschoolbare jongere ontmoet. Deze termen zouden echt moeten verdwijnen.

Ik ken geen probleemjongeren.

Ik train opvoeders, ouders, leerkrachten en pedagogen in LSCI (Life Space Crisis Intervention). Deze geweldloze verbale interventiemethodiek leert ons om te spreken met kinderen en jongeren in conflict- of crisissituaties.

Vaak vragen mensen mij hoe ik omga met grensoverschrijdend gedrag van jongeren. Die nieuwsgierigheid roept bij mij steeds gemengde gevoelens op. Het gedrag van jongeren wordt al te gemakkelijk getoetst aan de ‘normaliteit’: geldende normen en conventies over gedrag in onze samenleving, thuis, tussen vrienden en op school.

Grensoverschrijdend gedrag

Ik hoor ook vaak bedenkingen over het verglijden van normen en waarden, over toenemende agressie en onverdraagzaamheid. In onze school, die beroepssecundair onderwijs aanbiedt, word ik uiteraard geconfronteerd met grensoverschrijdend gedrag, conflicten en crisissituaties. De populatie in onze school is namelijk een weerspiegeling van de samenleving waarvan we allemaal deel uitmaken. Ik merk echter geen normvervaging, wel conflictsituaties.

Conflicten zijn volgens mij inherent aan het samenleven. Eerder dan te oordelen over jongeren kijk ik hoe we omgaan met deze conflictsituaties en hoe we samen met jongeren kunnen zoeken naar oplossingen.

Een jongere krast zichzelf niet voor de fun en gooit niet met stoelen om een feestje te bouwen.

Ik ben ervan overtuigd dat geen enkele jongere op een blauwe maandag louter en alleen vanuit slechte bedoelingen de keuze maakt om grensoverschrijdend gedrag te stellen of om zich (zelf-)destructief te gedragen. Een jongere krast zichzelf niet voor de fun en gooit niet met stoelen om een feestje te bouwen. Dergelijk gedrag, hoe storend ook, is vrijwel altijd een noodkreet in de hoop gehoord te worden en aan te geven dat ‘het’ niet lukt.

In onze school zijn we de laatste jaren afgestapt van het louter regelgerichte denken. Die aanpak probeert onaangepast gedrag met reglementen en sancties te voorkomen of te onderdrukken. Bij een dergelijke aanpak ligt de focus op het (ver-)oordelen van gedrag, niet op het steun geven in het zoeken naar oplossingen.

Jongeren hebben het meeste nood aan liefde en respect op het moment dat hun gedrag het minst respect bij ons oproept.

Geloof me, sanctioneren van ongewenst gedrag is de minst efficiënte wijze om gewenst gedrag aan te leren. Toch begrijp ik de verleiding om repressief te reageren. Agressie brengt ons zo sterk uit evenwicht dat we ondoordacht aan de noodrem trekken of tot tegenagressie overgaan. Menselijk dus, maar net wat een jongere op zo’n moment echt niét nodig heeft.

Belang van de juiste context

Ik ben ervan overtuigd dat vrijwel elke mens handelt vanuit goede intenties, maar niet iedereen verstaat de kunst om altijd het juiste gedrag te stellen in de juiste context. Ik pleit er daarom sterk voor om jonge mensen vooral te ondersteunen en te begeleiden en niet in te zetten op een streng strafbeleid. Te snel sanctioneren remt het leerproces.

Ik ben ervan overtuigd dat vrijwel elke mens handelt vanuit goede intenties, maar niet iedereen verstaat de kunst om altijd het juiste gedrag te stellen in de juiste context.

Elke jongere heeft alles in zich heeft om uit te groeien tot een solidaire persoon. Onze identiteit wordt niet enkel bepaald door onze genen, maar wellicht nog meer door de context waarin we opgroeien. Wie vertrouwen heeft ontvangen, zal ook sneller vertrouwen kunnen schenken.

Onze school zet daarom sterk in op de uitbouw van een positief leefklimaat, een conflictpositieve context. Dankzij de methodiek transformeren we crisissituaties tot leermomenten.

Een ondersteunende context uitbouwen lijkt vanuit deze visie een evidentie. Maar vergis je niet, in de praktijk is dit allerminst vanzelfsprekend. Jongeren hebben namelijk het meeste nood aan liefde en respect op het moment dat hun gedrag het minst respect bij ons oproept.

The Circle of Courage

Bij de uitbouw van dit conflictpositieve klimaat hebben we ons laten inspireren door het opvoedingsproject van Don Bosco en de vier waarden die vervat zitten in de Circle of Courage van Larry Brendtro en Martin Brokenleg.

We laten ons inspireren door vier waarden uit de Circle of Courage.

De eerste is belonging, een ‘thuis’ zijn: we willen graag dat onze school een plaats is waar jongeren ervaren dat ze welkom zijn en waar ze mensen mogen ontmoeten die hen onvoorwaardelijk steunen.

Vervolgens spreken zij van mastery, een ‘leer-plaats’: onze school wil een plek zijn waar we op zoek gaan naar de sterktes van de jongeren, waar we niet in competitie gaan met elkaar, maar oog hebben voor elkaars competentie.

Daarnaast is er generosity, een ‘zin-plaats’: een school wil een ontmoetingsplaats zijn waar leerlingen de rijkdom van geven en ontvangen mogen ervaren, waar ze kunnen groeien in zorgzaam omgaan met elkaar.

En tenslotte independence, onafhankelijkheid en verantwoordelijkheid: onze school probeert een uitnodigende ruimte te zijn waarin jongeren vertrouwen krijgen om te groeien in zelfstandigheid en verantwoordelijkheid mogen opnemen.

Inzicht

Met deze ondersteunende context alleen kom je er nog niet. We vinden het belangrijk dat jongeren inzicht krijgen in de situaties die bij hen aanleiding geven tot een crisis.

Jongeren veroorzaken soms problemen omdat ze verstrikt raken in andere moeilijkheden, bijvoorbeeld de dagelijkse stress die ze ondervinden door de vechtscheiding van hun ouders.

De problemen die jongeren veroorzaken zijn niet de oorzaken van hun problemen, zegt Nicholas James Long. Jongeren veroorzaken soms problemen omdat ze verstrikt raken in andere moeilijkheden, bijvoorbeeld de dagelijkse stress die ze ondervinden door de vechtscheiding van hun ouders. De kans dat ze deze stress afreageren op medeleerlingen of leerkrachten is dan groot.

Natuurlijk is dit ontoelaatbaar en grensoverschrijdend. Door dit gedrag (enkel) te sanctioneren, leert deze jongere zijn twijfels, angsten en stress zeker niet hanteren. Dat zal beter lukken als je hem inzicht biedt in de oorzaken van zijn stress en agressie. Ik ontdekte de Life Space Crisis Intervention. Deze verbale interventiemethodiek heeft mijn manier van kijken en handelen sterk beïnvloed. Nu zie ik crisissituaties als leermomenten.

Nu zie ik crisissituaties als leermomenten.

Een voorbeeld: een leerling reageert steeds agressief wanneer gevraagd wordt een oefening klassikaal uit te voeren of deel te nemen aan groepswerk. Het agressieve gedrag uit zich in het gebruik van scheldwoorden, uitlachen van de andere leerlingen en met veel tumult verlaten van het klaslokaal.

Na meerdere voorvallen wordt een LSCI-traject opgestart en volgen de gesprekken. Vandaag is de leerling tot inzicht gekomen dat hij reageerde vanuit een extreme faalangst en hoopte door zijn gedrag niet geconfronteerd te worden met falen. Vandaag kan de leerling aangeven wat het voor hem moeilijk maakt om deel te nemen aan een groepswerk en krijgt hij ondersteuning om toch deel te nemen.

Achter elk problematisch gedrag schuilt een onvervulde behoefte.

Ik geloof niet in gehoorzame jongeren, wel in de kracht van verantwoordelijke jongeren. Mijn bedoeling is dat ze zelfregulerend gedrag ontwikkelen dat op waarden gebaseerd is. Je uitgangshouding om dat doel te bereiken, is onvoorwaardelijk geloven in het goede in elke jongere, maar ondersteund door een methodiek.

Achter elk problematisch gedrag schuilt een onvervulde behoefte. Wanneer de jongere dit verband erkent en accepteert, zal hij minder geneigd zijn om zijn stress te uiten in destructief gedrag en open staan voor alternatief gedrag.

In de school werken we ruim zes jaar intensief met LSCI. Menig onderzoek heeft de positieve effecten van deze methodiek aangetoond: het dalend aantal crisissituaties, een groter welbevinden bij leerlingen en personeelsleden, een sterk leerproces voor leerlingen.

Zelf ben ik meer dan ooit doordrongen van de overtuiging dat probleemjongeren niet bestaan, wel dat omstandigheden, persoonlijkheidskenmerken en ervaringen hen soms hinderen in het stellen van constructief gedrag. We moeten hen dan ook meer dan ooit steunen en hen niet afstoten!

• www.dbgroenveld.be
• meer info over LSCI: http://www.vonx.be/cursussen/vonx-profs/lsc

Interview: Johan Van der Vloet en Ilse Cornu
Foto’s © Johan Van der Vloet