Vrijdag 10 februari overleed de legendarische Amerikaanse schrijfster Harper Lee. Ze publiceerde To Kill a Mockingbird – of Spaar de Spotvogel – in 1960. Het was haar eerste roman, en ze had meteen prijs. Ze won er zelfs de Pulitzerprijs mee, een prestigieuze Amerikaanse literatuurprijs. Het staat als een paal boven water: To Kill a Mockingbird is een klassieker van jewelste die in ieders boekenkast zou moeten prijken. En wel om volgende redenen:
1. De roman is historisch relevant…
Het boek draait rond een Amerikaanse rechtszaak in de jaren ’30 waarin Atticus Finch, de vader van het hoofdpersonage, een man verdedigt die valselijk beschuldigd wordt van verkrachting. Zijn onschuld is zo klaar als een klontje, en toch wordt hij schuldig bevonden om één simpele reden: Hij is zwart.
Deze verhaallijn is allesbehalve fictie. In de jaren ’30 was rassendiscriminatie in de Verenigde Staten schering en inslag. Er heerste een apartheidsregime dat als normaal werd afgedaan. De discriminatie was des te desastreuser in het Amerikaans rechtssysteem: Honderden zwarten werden ten onrechte veroordeeld en kwamen in de gevangenis of op de elektrische stoel terecht.
Lee’s boek is trouwens gedeeltelijk autobiografisch. De auteur liet zich inspireren door haar leefwereld als jong meisje. Haar vader was een advocaat die gedesillusioneerd raakte in het rechtssysteem nadat twee van zijn klanten – Afro-Amerikaans van origine – zonder harde bewijzen ter dood veroordeeld werden.
2. … en toch ook brandend actueel
Het racisme is de wereld nog niet uit. Om dit te beseffen, hoef je maar even een krant open te slaan. Het politiegeweld in de VS tegen de zwarte bevolking komt nu regelmatig in het nieuws, maar het Amerikaans gerecht blijkt ook nog niet kleurenblind.
Racisme is echter geen louter Amerikaans probleem. Ook in België ontvangt het Interfederaal Gelijkekansencentrum jaarlijks een hele resem klachten over racistische incidenten. Harpers boek mag dan een halve eeuw geleden verschenen zijn, de thematiek blijft relevant, waar ter wereld je je ook bevindt.
3. De roman herinnert je eraan je niet neer te leggen bij het onrecht in de wereld
Al dat onrecht in de wereld: Je zou voor minder ontmoedigd raken en het gevoel krijgen dat jij, als nietig mensje, machteloos bent tegenover die mesthoop aan miserie. Deze roman werkt dit gevoel gedeeltelijk weg. Het personage van Atticus, die ondanks alles toch opkomt voor de goede zaak, belichaamt de hoop.
Lee’s boodschap is duidelijk: Kom op voor wat je gelooft, zelfs – of misschien vooral– als het een verloren zaak lijkt te zijn.
4. En het is ook gewoon ontzettend goed geschreven!
Een boek mag dan al sociaal en historisch relevant zijn, als het niet goed geschreven is, valt het toch wat tegen. Dat is niet het geval voor To Kill a Mockingbird: Lee’s klassieker leest als een trein.
Ze koos ervoor om in de huid te kruipen van Scout, de dochter van Attticus. Dit was best een slimme zet: als het vertelstandpunt dat van Atticus was geweest, had je alles mooi op een bordje geserveerd gekregen. Want Atticus is zó wijs, rechtvaardig, menslievend en principieel dat hij haast een God lijkt. Door Scout als verteller te hanteren, word je meegezogen in de geest van een 9-jarig meisje dat aftastend de grens tussen goed en kwaad ontdekt. En als lezer denk je automatisch mee.
Kortom: To Kill a Mockingbird is een roman die je altijd zal bijblijven. Binnenhalen, die handel!
HARPER LEE, Spaar de spotvogel, De Bezige Bij, Amsterdam, 2015, 368 blz, € 15.
Tekst: Julie Putseys
