Hoe doe je dat, overleven met zestig euro in de week? Hoe ga je om met de schaamte dat je je gebit niet kunt verzorgen? Dat je slechts af en toe een bad kunt nemen? Welzijnszorg nodigt iedereen uit om een week mee te leven. Over het leven: zo heet inleefboek over armoede, een uitgave in samenwerking met Welzijnszorg Vlaanderen. De meesten kennen deze vzw als een organisatie die werk maakt van structurele armoedebestrijding in eigen land via allerhande acties. In dit kader is het initiatief van de inleefweek armoede vernieuwend. Het opzet gaat als volgt. Je kunt je, net als de deelnemers in het boek, online aanmelden om deel te nemen aan een inleefweek. Door je te registreren, ga je de uitdaging aan: een week overleven met een krap budget van zestig euro voor een volwassene (all-in) en twintig euro voor een kind. Met dat bedrag moet je rondkomen. Punt.
Armoede beïnvloedt niet enkel je manier van leven, het beïnvloedt ook je gedachten. Het overheerst al snel de hele ruimte in je hoofd. Tellen, tellen, tellen.
Wie het goed heeft, denkt na over hoe hij of zij wil leven. Dit bladerboek toont de dagelijkse strijd van mensen die overleven. De deelnemers van de inleefweek ontdekken wat het is om in armoede te leven. Zij verkeren in een luxepositie – een week later keren ze op kousenvoetjes terug naar het dagelijkse leven. Een leven van comfort, verwarming, voedseloverschotten en ruimte voor onverwachte uitgaven. Als zij een ding geleerd hebben, is het dat armoede niet enkel je manier van leven beïnvloedt, het beïnvloedt ook je gedachten. Het overheerst al snel de hele ruimte in je hoofd. Tellen, tellen, tellen. Dat is wat mij het meest getroffen heeft in de getuigenissen van de acht figuren die doorheen het boek gevolgd worden. Ergens binnen springen tegen etenstijd en hopen dat het niet zal opvallen (Nathalja). Op een bepaald moment door het OCMW geweigerd worden als cliënt omdat je ziekelijk bent en geen werk hebt (Robert). Sparen om met je kind die warme chocomelk te kunnen gaan drinken (Cindy). Als kind constant verkouden zijn omdat het ijs op de ramen staat en de muren vochtig zijn (Ingrid).
Vechten tegen vooroordelen
Ik neem een kleine pauze, omdat de verhalen behoorlijk deprimerend zijn. De verhalen die in het boek geschetst worden, tonen mensen van vlees en bloed. Mensen die omwille van velerlei redenen in de armoede zijn gesukkeld en daar moeilijk weer uit raken. Het zijn geen mensen van slechte wil. Zij willen werken. Het brengt ons bij vooroordelen als profiteren van een ziekte- of werkloosheidsuitkering, omdat het snel verdiend is. Elke maand een behoorlijke som op je rekening gestort krijgen waar je niets voor moet doen, dankzij de verzorgingsstaat waarvoor de belastingbetaler een flinke bijdrage levert. Niet mogen of kunnen werken is van een heel andere orde dan niet willen. Soms kun je gewoon niet anders: omdat je de kans niet krijgt, omdat je geen geld hebt voor een auto, omdat je geen belwaarde hebt, omdat je nergens gedomicilieerd bent. Kleine zaken waar we onvoldoende bij stil staan.
Het gevoel nergens echt bij te horen omdat je de taal niet spreekt of ziek bent, draag je mee bovenop de armoede.
Niet werken is behoorlijk confronterend voor je zelfbeeld. Je eigenwaarde krijgt een deuk: wat ben je waard als je geen maatschappelijke bijdrage kunt leveren? Het gevoel nergens echt bij te horen omdat je de taal niet spreekt of ziek bent, draag je mee bovenop de armoede. De schaamte omdat je maar om de zoveel tijd een bad kunt nemen, omdat je kleren afgedragen zijn, omdat je geen geld hebt voor een nieuw gebit. Je na een echtscheiding zo laten gaan – alles roken, drinken en vogelen – tot je te laat beseft dat je niets meer over hebt (Rik). Dat de wereld eng is als je de taal niet spreekt en geen netwerk hebt (Anna). Proberen te huilen, maar er geen drup uitkrijgen (Danny). Wat ik zou wensen als ik mijn leven mocht overdoen? Er niet te zijn (Rachid).
Experts
Doorheen het boek zijn niet alleen dagboekfragmenten en getuigenissen verweven, maar ook professionele meningen van specialisten ter zake. Zo pleit Bea Cantillon, gewoon hoogleraar en directeur van het Centrum voor Sociaal Beleid Herman Deleeck aan de Universiteit Antwerpen, voor meer empathie in de samenleving en de politiek. Schaarste beïnvloedt ons denken en doen, alsof we nog maar aan één ding kunnen denken, zegt Eldar Shafir in Schaarste. Hoe gebrek aan tijd en geld ons gedrag bepalen. Kunstenaar Koen Vanmechelen werpt op dat we in feite allemaal in een kooi leven, en dat enkel beweging ervoor zorgt dat we ons nooit laten vangen.
Schaamteloos eerlijk
Het boek gaat niet over cijfers. Het biedt geen oplossingen. Het geeft geen informatie over hoe financieel overeind te blijven. Dit boek levert een inkijk in het leven van mensen in armoede. Verhalen die raken omdat ze schaamteloos eerlijk zijn en tegelijkertijd beschamend, ondersteund door een aantrekkelijke vormgeving. Het papier is dik, de foto’s zijn intiem en artistiek, portretten die een oogopslag vangen in zwart wit, een sigarettenpeuk, gevouwen handen.
Een op zeven, we weten het intussen wel. Maar als die ene een gezicht krijgt, wordt alles plots anders.
Voor dit boek is budget vrijgemaakt. Dat merk je als lezer bij het omslaan van een pagina. Wie het boek koopt, levert meteen een bijdrage aan Welzijnszorg. Niet in Afrika, Azië of Latijns-Amerika, maar vooreerst in eigen land, waar het gekende cijfer geen wenkbrauw meer doet optrekken. Een op zeven, we weten het intussen wel. Maar als die ene een gezicht krijgt, wordt alles plots anders.
Anneleen Stollma, Wendy Valijs en Wouter Medaer, OVER het LEVEN. Inleefboek armoede, Acco, 2017.
Tekst: Kim De Roover
Coverfoto © archiduc.be
