Op de laatste rij: daar zat Lucetta Scaraffia letterlijk tijdens de synode over het gezin in oktober 2015. Als historica en journaliste was ze een van de weinige aanwezige vrouwen. Haar boek naar aanleiding van de synode kreeg dan ook die titel.
Scaraffia is een bijzondere persoonlijkheid. De frêle dame is professor Eigentijdse Geschiedenis aan de Sapienza, een gerenommeerde universiteit in Rome. Ze is gescheiden en hertrouwd en bovendien feministe. Toch vroeg de vorige paus, Benedictus XVI, haar in 2012 hoofdredacteur te worden van Donne Chiesa Mondo – Vrouw, Kerk en Wereld – het ‘vrouwenblad’ van het Vaticaan want een bijlage van L’ Osservatore Romano.
In haar boek is ze genadeloos voor de manier waarop in de kerk enkel mannen de dienst uitmaken. Met als gevolg dat de stem van vrouwen gewoon niet gehoord wordt, terwijl zij eigenlijk de kerk op de been houden.
De kerk zelf is vergeten dat ze de emancipatie van de vrouw heeft mogelijk gemaakt.
Haar uitgangspunt kan verrassen: het christendom ligt aan de basis van de spirituele gelijkwaardigheid van man en vrouw. Ze benadrukt terecht dat dit in de hedendaagse maatschappij net omgekeerd wordt ervaren. De kerk zelf is namelijk vergeten dat ze de emancipatie van de vrouw heeft mogelijk gemaakt. En dus zit ze in het debat muurvast: de kerk blijft halsstarrig vasthouden aan haar standpunten over huwelijk, gezin en seksualiteit alsof het natuurwetten zijn.
Zo blijft de bevrijdende boodschap die ze in het begin rond die thema’s had, onzichtbaar. Een voorbeeld: het concilie van Trente stelde het sacrament van het huwelijk en de bijhorende regels in omdat er massaal kinderen op de dool waren die niet door hun vaders werden erkend. Of nog: wanneer Jezus in het evangelie over de onverbreekbaarheid van het huwelijk spreekt, pakt hij de praktijk van het ‘verstoten’ van de vrouw aan. Hij heeft het niet over scheiding zoals wij die nu kennen.
Ze vindt dat het feminisme de rijkdom van het verschil tussen man en vrouw uitwist.
Scaraffia is tegelijk ook kritisch voor het feminisme. Ze vindt dat die de rijkdom van het verschil tussen man en vrouw uitwist en zo net het vrouwelijke als complementair aan het mannelijke teniet doet. Niet iedereen zal het eens zijn met haar inschatting van Humanae Vitae als een profetische tekst. Ook dat is typisch voor haar denken in paradoxen. Humanae Vitae klaagt de loskoppeling van seksualiteit en voortplanting aan. Scaraffia vindt dat precies die ontkoppeling de voortplanting minder menselijk maakt. Dat zien we nu bijvoorbeeld in de idee om procreatie niet meer noodzakelijk te verbinden met een relationeel gebeuren. Dat profetische aspect is volgens haar jammer genoeg ondergesneeuwd door de fixatie op anticonceptie. Zo geeft ze tal van voorbeelden die doen nadenken en nuanceren, maar die ook behoorlijk uitdagend zijn voor de kerk.
Scaraffia blijft haar liefde voor de kerk belijden. Toch moet die heel gauw vrouwen betrekken bij haar hele werken en wezen. Als ze dat niet doet, bloedt het patriarchale instituut langzaam dood.
Tekst: Johan Van der Vloet
