De seksuele ethiek van de katholieke kerk blijft voor controverse zorgen. Bisschop Johan Bonny van Antwerpen en de Leuvense emeritus-professor moraaltheologie en salesiaan Roger Burggraeve gingen daarover in 2016 vrijmoedig met elkaar in dialoog. Hun tweespraak ‘Mag ik? Dank je. Sorry’ is nu naar het Engels vertaald, uitzonderlijk voor een Nederlandstalig religieus boek! Het gesprek dat ze voeren, is cruciaal voor de toekomst van de katholieke kerk. Niet enkel op het niveau van de seksuele ethiek trouwens: pas hun gedachten gerust ook toe op, bijvoorbeeld, de sacramentenpastoraal.
Aanleiding voor hun vrijmoedige dialoog was de publicatie van De vreugde van de liefde – beter bekend als Amoris Laetitia – het slotdocument dat paus Franciscus in 2016 schreef na de dubbelsynode over huwelijk en gezin in 2014 en 2015. Voor buitenstaanders is dat in het beste geval een tekst met mooie passages over de liefde, zonder veel nieuws. Toch zorgde die binnenkerkelijk voor heel wat commentaar.
Reden zijn een aantal – voorzichtige – pogingen van de paus tot meer openheid voor een realistischere visie op liefde en seksualiteit. En daarmee samenhangend: een aanzet voor een pastoraal die positieve elementen waardeert in de gevarieerde manieren waarop mensen vandaag liefde, huwelijk en gezin ervaren en gestalte geven, in plaats van die te veroordelen. De paus waarschuwt dat de kerk niet bij voorbaat een negatieve houding mag aannemen tegenover alles wat niet bij het ideaal van ‘de leer’ past. Het kerkelijke streefdoel mag geen wurggreep zijn die mensen voortdurend veroordeelt om onder de maat te blijven, wel een appel om wat er aan goeds in hun liefde is te laten groeien.
De paus waarschuwt dat de kerk niet bij voorbaat een negatieve houding mag aannemen tegenover alles wat niet bij het ideaal van ‘de leer’ past.
Die pogingen vielen in bijzonder slechte aarde bij conservatieve katholieken. Het ging zelfs zover dat een aantal kardinalen de paus betichtten van ketterij. Heel anders ligt het pauselijke schrijven bij gelovigen die al jarenlang zien hoe leer en realiteit uit elkaar drijven. Die spanning heeft tot gevolg dat de kerk niet meer serieus genomen wordt en dat ze ook haar inspirerende boodschap over liefde niet meer kan laten klinken. De open houding van de paus sluit voor deze groep aan bij de zogenaamde groei-ethiek waarvoor onder meer de bekende Vlaamse moraaltheoloog Roger Burggraeve al sinds 1967 pleit. Bisschop Johan Bonny volgt hem daar helemaal in.
Vijf jaar na Amoris Laetitia hebben hun denkpistes nog niets aan relevantie verloren, integendeel. Denk maar aan de commotie dit voorjaar over de Vaticaanse weigering om holebi-relaties te zegenen. (Lees hier: Wat vinden Leuvense moraaltheologen van holebi-zegeningen?)
Het roomse dilemma
Het dilemma waarover het gaat: ‘Het kerkelijk standpunt is duidelijk, maar beantwoordt al lang niet meer aan wat christenen vandaag ervaren (…) Als medewerkers van de Kerk gelovigen pastoraal nabij willen zijn, kunnen zij vele termen uit die officiële kerkelijke taal niet langer hanteren.’ En dat ligt heus niet aan de ‘zondigheid’ van de gesprekspartners. Ook zij zoeken heel oprecht naar een zo goed mogelijke manier om hun liefde gestalte te geven. Dat geldt voor ongehuwd samenwonenden, voor mensen die kiezen voor anticonceptie, voor homorelaties en voor gescheiden en hertrouwde gelovigen.
de vrijheid van geweten is tot verbazing van velen de opperste norm voor iedere gelovige.
Hoe dit knelpunt oplossen? Bonny en Burggraeve dialogeren over verschillende mogelijke wegen. De eerste zoeken ze in de vrijheid van geweten. Tot verbazing van velen wellicht is die in de kerkelijke moraal sinds Thomas van Aquino (1225-1274) de opperste norm voor iedere gelovige. Hamvraag is natuurlijk: hoe vrij is je geweten? Daarom brengen Bonny en Burggraeve de aloude deugd van de voorzichtigheid in: de prudentia als ‘wijsheid van de liefde’ en de ignatiaanse onderscheiding van de geesten (Lees daarover het interview met internetpastor en jezuïet Nikolaas Sintobin). Een vrij geweten is een gevormd geweten en dat is niet hetzelfde als ‘ik doe mijn goesting’.
De volgende weg is die van de groei-ethiek. Het christelijk geloof kan zeker een bron van inspiratie en uitdaging zijn. Het ideaal wordt niet losgelaten, het is een uitnodiging om in een gebroken wereld altijd opnieuw te groeien naar meer menselijkheid.
In een derde beweging passen ze die visie toe op verschillende domeinen: ongehuwd samenwonen, anticonceptie, homorelaties… Ze pleiten voor gedurfde nieuwe wegen om de groei-ethiek ook in liturgie en pastoraal in praktijk te brengen.
Spanning
Schitterend uitgangspunt! Tegelijk voel je hoe ze onvermijdelijk op een hinderpaal stoten: hoe kun je de menselijke inzet en gebroken situaties erkennen aan de ene kant en tegelijk het ideaal blijven voorhouden aan de andere kant? Verval je dan niet in een situatie-ethiek? ‘Nee,’ zeggen beiden uitdrukkelijk, ‘we gooien de kerkelijke boodschap niet in de vuilbak.’ Maar hoe vermijd je dan dat er ‘categorieën’ van christenen ontstaan?
Een voorbeeld: een van de pistes die ze bewandelen, is die van de sacramentaliën. Dat zijn geen ‘echte’ sacramenten, maar een soort van zegeningen. In plaats van de tweespalt ‘een sacramenteel huwelijk en anders niets’ kan de kerk rituelen creëren waarin ze het verbond van mensen zegent. Op die manier kan ze samenwonenden of homorelaties waarderen. De vraag is dan uiteraard: zien mensen dat niet als ‘mindere’ of ‘minderwaardige’ rituelen? Dat blijft een moeilijke evenwichtsoefening. En toch is het de enig mogelijke weg.
Elke relatie is een groeiproces. Of zoals de paus het treffend uitdrukt: ‘Stilstaand water stinkt.’ Het gaat erom mensen op te roepen om altijd in dynamiek te blijven en te willen groeien. Bisschop Bonny is ontwapenend eerlijk wanneer hij heel nederig toegeeft dat de kerk daarin nauwelijks nog een rol speelt: ze heeft zich gefixeerd op de klassieke vormen van sacramenten. Daardoor faalt ze zowel naar zichzelf als naar de mensen. Zo maakt hij het cruciale punt van dit boek: het evangelie is een ongelooflijke bron van humaniteit. Jammer genoeg sluit de kerk die in zekere zin op in een bepaalde opvatting van ‘hoe het moet’. Op die manier verzaakt ze aan haar taak om mensen nabij te zijn en de poort voor iedereen te openen.
Elke mens moet rekening houden met wie hij is, met zijn afkomst, met zijn psychologische ontwikkeling, met wat hij kan en niet kan.
Die zorg van paus Franciscus vertalen de moraaltheoloog en de bisschop op een bijzonder sterke manier: het gaat erom concrete mensen nabij te zijn, hen te ondersteunen en ook aan te moedigen tot groei. Dat is de uitdaging voor de kerk vandaag. Of zoals Burggraeve en Bonny in de inleiding schrijven: ‘Het evangelische ideaal blijft onze focus (…) We ontwikkelen een consistente relationele ethiek, die ook rekening houdt met andere relatiemodellen. Niet vanuit een medelijdende of paternalistische houding maar als erkenning van het goede dat daar ook aanwezig is en van het groeipad dat ook daar loopt naar grotere menselijkheid en zinvolheid. Elke mens moet rekening houden met wie hij is, met zijn afkomst, met zijn psychologische ontwikkeling, met wat hij kan en niet kan, enzovoort, om vanuit zijn mogelijkheden en beperktheden te dromen van en te werken aan iets waardevols: het best haalbare in zijn situatie.’
Een ethiek van groei en haalbaarheid die inspireert en steunt: dat is volgens hen de echte taak van de kerk. Wordt ongetwijfeld vervolgd…
Tekst: Johan Van der Vloet
Bishop Johan Bonny, Roger Burggraeve en Ilse Van Halst, Please? Thank you! Sorry … A Dialogue on Love, Marriage and Family Life in the Light of Pope Francis’ Logic of Mercy and Discernment (Amoris Laetitia), Gompel & Svacina, 2021.
Johan Bonny, Roger Burggraeve en Ilse Van Halst, Mag ik? Dank je. Sorry. Vrijmoedige dialoog over relaties, huwelijk en gezin, Lannoo, Tielt, 2016.
Lees ook:
- Hoe denkt de katholieke kerk over seksualiteit?
- Theoloog Thomas Knieps: ‘Christenen moeten boos zijn als holebi’s in de kerk gediscrimineerd worden’
- Wat denkt dominicaan Bernard de Cock over holebi’s en de liefde?
- Zondige homo’s?
- Kwaliteit tussen de lakens: seksualiteit en het goede leven
Boeiend artikel? Help ons zin geven en delen
- klik hier en sluit je aan bij het MagaZijn van de zin!
- laat een reactie achter onder dit artikel
- deel dit artikel met je vrienden en familie
- stuur ons jouw eigen zingevend verhaal op info@magazijn.community
Dank je wel!
